افزایش شکاف اعتقادی میان وهابیان اصولگرا و آل‌سعود

خبرگزاری فارس- گروه تاریخ: اسامه بن‌لادن از آمریکا به عنوان «سر مار» که باید نخست آن را هدف گرفت، یاد می‌کرد. این مار دارای دم‌های بسیاری است که آن‌ها را باید در منطقه خاورمیانه جستجو کرد و از اهمیت ثانوی برخوردار هستند. ابوبکر بغدادی دیدگاه دیگری نسبت به آمریکا دارد و «سر مار» از منظر وی‌‌ همان سران آل سعود هستند که در بیانیه‌هایی نه به صراحت بلکه به کنایه از آن نام برده است.

این دیدگاه سبب شده است تا اولویت عملیات تروریستی از منافع آمریکا به سمت دیگر کشورهای خاورمیانه تغییر جهت دهد. گرچه عملیات تروریستی داعش در نوامبر ۲۰۱۵ در پاریس اتفاق افتاد، اما همچنان تمرکز فعالیتهای این گروه در خاورمیانه بیشتر از غرب بوده است. شعار «بمانیم و گسترش یابیم» یکی از راهبردهای داعش در عراق و شام برای به دست آوردن نیرو‌ها و سرزمین بیشتر است.

عربستان سعودی به عنوان مقدس‌ترین سرزمین مسمانان و بزرگ‌ترین منبع نفتی جهان به هدفی مهم برای گروههای تکفیری تبدیل شده است. رقابت ایدئولوژیکی و اقتصادی بین گروههای تکفیری داعش و عربستان و متحدانش در حاشیه خلیج فارس در حال شکل گیری است. دولت خودخوانده داعش معتقد است که تفکرات اصیل وهابیت در سرزمین عربستان به آنان تعلق دارد و در حال حاضر گروههای تکفیری داعش حافظان واقعی این طرز تفکر برگرفته از ایدئولوژی سلفی بشمار می‌آیند.

گرچه در سالهای گذشته گروههای سلفی با تمایلات فکری گوناگون و رنگارنگی به جرگه داعش پیوسته‌اند، اما در دو دهه گذشته تفکرات وهابیت نسبت به دیگر تفکرات سلفی گسترش بیشتری در جریانهای القاعده و گروههای تکفیری داشته است. بنابراین اگر در ایدئولوژی داعش رگه‌هایی از تفکرات اخوان المسلمین سلفی و یا حرکتهایی مشابه جماعه المسلمین و یا جماعت «توحید و هجرت» شکری احمد مصطفی (۱۹۴۲– ۱۹۷۸) بنیانگذار آن جماعت به چشم می‌خورد، اما به نظر می‌رسد گرایشهای وهابیت در آن شتاب بیشتری نسبت به چند سال گذشته یافته است.

با توجه به اینکه سران آل سعود ادعای محافظت از میراث محمد بن عبدالوهاب در سرزمین حجاز را دارند هم اکنون رقیب دیگری به قدرت رسیده است که آن هم داعیه میراث داری محمد بن عبدالوهاب در‌ام القرای اسلامی دارد و این یک رقابت ایدئولوژیک بین دولت اسلامی عراق و شام از طرفی و سران آل سعود از طرف دیگر است. داعش یک سری عملیات تروریستی در خاک عربستان علیه مناطق شیعه نشین و نیز نیروهای امنیتی آن کشور انجام داده و عملا خاک عربستان را به سه استان تقسیم کرده است و اگرچه در حال حاضر این حرکت تروریستی تاکنون نتوانسته است بخشی از آن سرزمین را اشغال نماید، اما سران داعش آرزوی آن را دارند که بتوانند روزی با استقرار در این سه استان‌ام القرای اسلامی را رهبری نمایند.

در سالهای اخیر تعدادی از نویسندگان از ارتباط نزدیک بین داعش و سران آل سعود مطالبی نوشته‌اند و آن دو را به یکدیگر مرتبط دانسته و برای استدلال نسبت به چنین ارتباطاتی به کیفیت نگرش آن دو جریان به مذهب شیعه و گردن زدن مخالفان و آموزه‌های دینی افراطی اشاره کرده‌اند. بسیاری از تحلیل گران سیاسی و امنیتی اعتقاد دارند که داعش ساخته و پرداخته آل سعود می‌باشد و تنها با یک لباس جدید پا به عرصه وجود گذاشته است، اما باید توجه داشت که بسیاری از درخواستهای بین المللی داعش نمی‌تواند توسط آل سعود به علت همکاری با غرب و آمریکا برآورده شود.

اتاق فکر داعش اعتقاد دارد که حکومت سعودی نمی‌تواند ایده تشکیل خلافت اسلامی بر اساس آموزه‌های وهابیت را عملی سازد و الگویی که پادشاهی عربستان ارائه کرده است با آرمانهای محمد بن عبدالوهاب در جامعه توحیدی بر اساس تفکرات سلفی فاصله فراوانی دارد. حکومت آل سعود بر اساس دیدگاه داعش تنها در دوره نخست تشکیل دولت اسلامی یعنی دوره اتحاد محمد بن سعود و محمد بن عبدالوهاب توانسته است انتظارات گروههای جهادی را تأمین نماید و پس از آن کم کم این حکومت روش مسالمت آمیزی را در برخورد با گروههای شیعی و مخالفان وهابیت اتخاذ نموده و از حرکت توسعه طلبانه نیز با پیوستن به دنیای مدرنیسم و لوازم آن تا حدود زیادی عقب نشینی کرده است.

منظور داعش از حرکت توسعه طلبانه فعالیتهای تبلیغی نمی‌باشد، زیرا عربستان در طول یک قرن اخیر با تشکیل سازمانهای تبلیغی وهابی توانسته است نقش زیادی در ترویج این تفکرات افراطی ایفا نماید، بلکه منظور داعش از آن حرکتهای جهادی جهت سیطره بر سرزمینهای مخالفان می‌باشد. شاید بتوان این شکاف بین وهابیان اصولگرایی که در جبهه داعش فعالیت می‌کنند و بین آل سعود را نخستین نقطه اختلاف دانست که می‌تواند آثار و تبعات زیانباری برای نظام سعودی در آینده نزدیک داشته باشد.

سؤالی که در اینجا مطرح است این است: آیا حرکت درون مذهبی وهابیت به سوی داعش در خاک عربستان می‌تواند جایگاه سران آل سعود را از منظر دینی و اعتقادی به سوئی سوق دهد که در ‌‌نهایت موجب تکفیر آنان توسط جبهه جدید داعش گردد؟ آیا تکفیر سران آل سعود توسط داعش سبب محبوبیت جهانی آن خاندان می‌گردد و یا اینکه جوانان تربیت شده در‌ام القرای وهابیت جبهه جهادی جدیدی را علیه آل سعود برای تغییر نظام سیاسی ایجاد خواهند نمود؟ در مقالات بعدی به این سؤالات پاسخ خواهیم داد.

نویسنده: علی‌اکبر ضیائی، کار‌شناس مسائل بین‌المللی اسلامی

انتهای پیام/