باید با استفاد از فلسفه برای کودکان غربی به مدل اسلامی فلسفه برای کودکان بپردازیم/ اندیشیدن و استدلال در کودکان نیاز به آموزش دارد

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران تسنیم«پویا»؛ مقوله تربیت انسان طراز و مطلوب برای تمدن اسلامی و انقلاب اسلامی یک مسئله بسیار مهم، بنیادی و اساسی است. تربیت انسان طراز را باید ریشه‌ای‌تر و بنیادی تر یعنی از مدرسه و پیش دبستانی و سنین کودکی دنبال کرد تا بتوان به نتیجه قابل توجهی دست یافت. اهمیت این مسئله بقدری بوده و هست که امام خامنه‌ای از سال ۷۹ تا ۸۹ از مسئولین ذی زبط به کرات آن را مطالبه کرده‌است و نقدهای جدی  به سیستم آموزش و پرورش رایج وارد کرده‌اند. در این بین علی رغم بی توجهیهای گسترده مسئولین که مخاطب مطالبات رهبری بودند بعضی مراکز فکری-فرهنگی و برخی از اساتید و دغدغه مندهای این عرصه به فکر ارائه راهکارهایی برای این مقوله مهم افتادند. یکی از راهکارهای اساسی برای تربیت انسان طراز و مطلوب در نظر برخی افراد، نحله های فکری و مراکز فلسفی-علمی مقوله آموزش فلسفه برای کودکان و نوجوانان بوده است. در همین راستا و برای تبیین بیشتر مسئله فلسفه برای کودکان به گفتگو با حجت الاسلام خسروپناه، استاد برجسته فلسفه اسلامی و از تئوریسینهای جبهه انقلاب اسلامی پرداختیم.

در غرب به کودکان آموزش اندیشیدن و استدلال می‌دهند

تسنیم: فلسفه برای کودکان به چه معناست و چه تفاوتی میان فلسفه برای کودکان متعارف و فلسفه برای کودکان در تلفی فلسفه اسلامی وجود دارد؟
خسروپناه: فلسفه هم یک دانش تخصصی بود و هم مادر علوم بشمار می رفت و مبانی علوم، موضوعات علوم و… را مشخص و اثبات میکرد. مباحث هستی شناسی، معرفت شناسی، علیت شناسی، عوالم وجود و… را بحث می کرده و می کند. فلسفه این مباحث را انجام می داده و می دهد تا علوم طبیعیات، حکمت عملی مثل اخلاق، سیاست و تدبیر منزل از مبانی ایجاد شده توسط فلسفه استفاده کنند و بهره ببرند. فلسفه به عنوان مادر علوم تلقی می شد و فقط یک عده متخصص می توانستند از آن بهره مند بشوند و خیلی درمیان عموم مردم مطرح نبوده است. حتی ابن سینا در بیان اشارات که خواجه نصیر طوسی هم آن را شرح زده، توصیه می کند که فلسفه را به هرکسی یاد ندهید و این دانش باید مختص کسی باشد که لیاقت و توان درک آن را دارد اما در دهه های اخیر، فلسفه یک حضور اجتماعی پیدا کرده که ما حتی شاهد حضور فلسفه برای کودکان هستیم.

فلسفه برای کودکان در غرب به این معناست که تفکر و عقلانیت و بیشتر به نوعی خلاقیت را در کودکان ایجاد می کنند. در واقع، به کودک آموزش می دهند که بیاندیشد، استدلال کند، عقلانی باشد و براساس یک عقلانیتی تصمیم بگیرد به صورتی که کودکی که احساساتش بر عقلانیت غلبه دارد و یا نوجوانی که احساسات و خیالش بر عقلانیت غلبه دارد از طریق فلسفه برای کودکان یاد بگیرد که عقلانیت، استدلال و تفکرش عمیق بشود و پرورش بیابد تا بتواند براساس این عقلانیت در آینده و به مرور زمان خلاقیت داشته باشد و نظریه پردازی کند و نوآوری داشته باشد.

فلسفه برای کودکان در غرب بیشتر از این زاویه مطرح است که البته به نظر من سخن درستی است که فرد را از همان کودکی به لحاظ عقلانیت تربیت بکنند تا بعدا هم اگر تعبدی داشته باشد، تعبدش معقول باشد و همچنین بتواند با عقلانیت به خلاقیت برسد. این کار، کار ارزشمند و مفیدی است اما در سال های اخیر که بعضی از مراکز فلسفی در ایران آمدند و گفته های غربیها را تحت عنوان فلسفه بری کودکان ترجمه کردند، در مقابل، بعضی از مراکز دیگر فلسفی در ایران معتقدند که غیر از انتقال توانایی عقلانیت و اندیشیدن می شود یک کار دیگری هم در فلسفه برای کودکان انجام داد و اینکه همین مباحث فلسفی را مثل وجودشناسی، معرفت شناسی، انسان شناسی و… در تعالیم اسلامی و فلسفه اسلامی می توان با زبان ساده ای و مثالهای قابل فهمی به کودک منتقل کرد،  حتی می شود مجموعه اندیشه هایی که در کتاب بدایه الحکمه و نهایه الحکمه علامه علامه طباطبایی هست و حتی بالاتر از آن، کتابهایی مثل الشواهد الربوبیه و اسفار ملاصدرا را می توان به کودک منتقل کرد یعنی کودک در همان دوران پیش دبستانی مباحثی مثل اصالت وجود، تشکیک وجود، علیت، محال بودن تماع نقیضین، وجود ذهنی و خارجی و… را درک بکند و‌بفهمد. ما در مراکز فلسفی به دنبال این مدل از فلسفه برای کودکان هستیم که البته دربردارنده فلسفه برای کودکانی که منشأ انتقال عقلانیت و خلاقیت هست هم می شود اما یک کارکرد بیشتری هم که عبارت از انتقال اندیشه های فلسفی به کودکان است را هم می توان در این طرح و مدل ارائه کرد.

تسنیم: یک نقلی از بوعلی هست که می گوید اگر می خواهید کودکی را تربیت فلسفی بکنید و او را فیلسوف بار بیاورید  تا سن ۵سالگی آن کودک، فرصت و زمان دارید و نه بیشتر از این. نظر شما در این مورد چیست؟
خسروپناه: دوره یادگیری از همان دوره جنینی و آغاز نطفه شروع می شود و انسان تا آخر عمر می تواند یاد بگیرد اما طبیعتا در یک مقطع سنی خاصی، بعضی علوم را می تواند بهتر فرابگیرد مثلا زبان را در دوره کودکی و نوجوانی بهتر فرا می گیرد و… مخصوصا فلسفه که جنبه عقلانیت دارد، هر چه که عقل انسان به فعلیت بیشتری می رسد توان یادگیری و تعمق فلسفی اش بیشتر می شود.

تسنیم: شما خلأ آموزش فلسفه برای کودکان در ایران را چه مواردی می دانید و از حیث ایجابی و یا سلبی چه مواردی را برای این پروژه نیاز می دانید؟
خسروپناه: ما نباید به فلسفه برای کودکان بالاصاله نگاه کنیم به این عنوان که بخواهیم صرفا یک سری مباحث فلسفی را به کودکان منتقل کنیم، به نظر من باید فلسفه برای کودکان و انتقال مبادی و مبانی فلسفه به کودکان بگونه ای باشد که بتواند در علوم مختلف هم بکار برود و کودک بتواند از آن مبانی در علوم و دروس دیگرش هم استفاده بکند، یعنی همانطوری که هستی شناسی، معرفت شناسی و ارزش شناسی فلسفی مقدمه ای است برای علوم دیگر و علوم باید از این مبادی استفاده بکنند، اینگونه مباحث هم وقتی به زبان کودک به او منتقل می شود باید طوری انتقال بیابد که کودک بتواند در سایر مباحث فکری و درسی اش از آنها استفاده بکند یعنی مبانی فلسفی در سایر حوزه های علمی و کاربردی و مهندسی و پزشکی و… تأثیرگذار باشد.

تسنیم: چه تضمینی هست که بحثهای انتزاعی مثل مباحث فلسفی بقدری بر کودک و نوجوان تأثیر بگذارد که این مباحث بتواند به اعمال و کنشهای بیرونی آنها جهت بدهد و برآنها مؤثر باشند؟
خسروپناه: اصولا کنشها و منشهای انسان زاییده بینشها و نگرش های اوست یعنی انسان با یک بینشی به نگرشی دست می یابد و آن نگرش، منش(فعل درونی و جوانحی) و کنش(فعل بیرونی و جوارحی) را شکل می دهد. این رابطه یک رابطه ارگانیکی است. بنابراین وقتی بینش کودک شکل گرفت باعث شکل گیری نگرش او و به تبع منتج به شکل دهی منش و کنش او خواهد شد و بر روی آن، تأثیرگذار خواهد بود.

انتهای پیام/