تجربه فدرالیسم در ایران تجربه‌ای شکست‌خورده است

به گزارش خبرنگار تاریخ خبرگزاری فارس اعزامی به جلفا، همایش ملی بازتاب و پیامدهای قرارداد گلستان و ترکمانچای صبح امروز (چهارشنبه ۲۲ آذر) در منطقه ارس آغاز شده و در حال برگزاری است.

عطاءالله عبدی استادیار گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی تهران در این نشست با ارائه مقاله «نقش بازیگران محلی قفقاز در جنگ ایران و روس» طی سخنانی اظهار داشت: در سیر تحولات مفهوم حکومت چند دوره می‌توان نام برد؛ دوره نخست، دوره پیش از مدرن است که دولت مرکزی ضعیف است و ساکنان محلی قدرتمند هستند. در قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی به‌مرور وارد عصر مدرن می‌شویم در دوره مدرن تأکید بر قدرت دولت مرکزی است و بر قدرت دولت مرکزی تأکید شده است. دوره بعدی دوره پسامدرن است که به نوعی برگشت به دوران پیش از مدرن است که به معنی کاهش نفوذ دولت مرکزی است.

وی افزود: موقعی که تحولات قفقاز را از لحاظ تاریخی بررسی می‌کنیم، باید تغییرات ژئوپلتیکی روسیه را مدنظر قرار بدهیم. در این راستا برخی کشورهای اروپایی و روسیه با ورود مدرنیسم و ایجاد تحولات ژرف در بنیان جوامع خود، توانستند چتر اثرگذاری خود را در ورای مرزهای سیاسی خود بگسترانند و در این میان تمرکز فعالیت‌ آنان در حوزه خلیج‌فارس و هند تلاش برای تثبیت قدرت خود در این مناطق منجر به رخ دادن مجموعه تحولاتی شد که از آن به بازی بزرگ یاد می‌شود.

عبدی ادامه داد: در این میان غفلت حکومت‌های ایرانی از تحولات جدید و بی‌خبری از تحولات منطقه‌ای و جهانی در کنار عدم استقرار حکومت‌های قدرتمند و طولانی‌مدت پس از دوران صفویه باعث شد ایران نه تنها جایگاه خود به‌عنوان قدرت منطقه‌ای را از دست بدهد، بلکه قلمرو سرزمینی تاریخی آنها نیز عرصه تاخت و تاز و اشغال قدرت‌های نوظهور جهانی شود.

استادیار گروه جغرافیای سیاسی دانشگاه خوارزمی تهران افزود: در این میان نظر به سازمان سیاسی سنتی، فضا در ایران، ایالات پیرامونی بیش از همه وارد کارزار سیاسی جدیدی در نظام نوپدید بین‌الملل شدند.

وی افزود: در دوران صفویه، الگوی تقسیمات خاصی داشتند و در این الگو مناطق مرکزی قدرت بیشتری داشتند و مناطق دوردست، حکومت‌های محلی قدرت‌های بیشتری کسب کردند و به این ترتیب بعد از فروپاشی صفویه، قدرت‌های محلی سرگردان شدند.

عبدی اظهار داشت: بعد از از بین رفتن نادرشاه، قدرت‌های محلی به‌خصوص در قفقاز سر به طغیان گذاشتند و گاهی با روس‌ها دست دوستی دادند و در دوران زندیه، کریمخان زند تا اردبیل توانست قدرت مرکزی خود را گسترش داده، از اعمال قدرت در قفقاز تقریباً ناتوان بود.

وی اضافه کرد: در دوران قاجار تنها آقامحمدخان قاجار توانست قدرت دولت مرکزی را گسترش دهد. اولین خان خان‌نشین قره‌باغ در دولت صفویه در اختیار خاندان قاجار بود و مشهورترین فرد ابراهیم خلیل‌خان بود که در زمان آقامحمدخان قاجار به‌علت قدرت او، به سمت دولت قاجاریه تمایل پیدا کرد. بعد از مرگ آقامحمدخان با روس‌ها بیعت کرد و تحت تربیت روس درآمد. مصطفی خان شیروانی حاکم شیروان در دوره آقامحمدخان به بیعت آقامحمدخان درآمد و بعد از مرگ او به طرف روس‌ها تمایل پیدا کرد.

وی سپس به جریان‌های تاریخی معاصر پرداخت و گفت: طرفداران حکومت فدرالیسم در ایران همان ادامه حکومت ملوک‌الطوایفی هستند که به نوعی کشور را به سمت تجزیه‌طلبی سوق می‌دهند و ما باید دولت مرکزی قوی داشته باشیم، چون در دوره حکومت‌ ملوک‌الطوایفی، قفقاز از ایران جدا شد و حکومت فدرالیسم به نوعی تجزیه ایران را در بر خواهد داشت.

انتهای پیام/