دهباشی: آیت‌الله کاشانی با کودتاگران آمریکایی همراه نبود / حقانی: ۸۰۰ واژه‌ای که در اسناد آمریکایی حذف شدند

خبرگزاری فارس ـ گروه تاریخ: به تازگی وزارت امورخارجه آمریکا درباره کودتای ۲۸ مرداد اسنادی را منتشر کرده است انتشار این اسناد در ایران بحث‌های شتاب‌زده‌ای را در فضای مجازی ایجاد کرد هر فرد از ظن خود یار اسناد شد و بدون توجه و شاید مطالعه دقیق اسناد پیش‌داوری کرد. با توجه به اینکه بیش از ۶۰ سال از کودتای ۲۸ مرداد می‌گذرد هنوز زوایای از این رویداد تاریخی نامکشوف باقی مانده است.گروه ناریخ خبرگزاری فارس را برآن داشت با موسی حقانی مدیر موسسه مطالعات تاریخ معاصر و حسین دهباشی تاریخ‌پژوه و مستند‌ساز تاریخی درباره اینکه آیا کشوری مانند آمریکا در انتشار اسناد از قانون خاصی پیروی می‌کند یا ملاحظات سیاسی در انتشار اسناد مورد توجه قرار می‌گیرد و چرا بیش از ۸۰۰ اسم از اسناد عامدانه حذف شده است به گفت‌وگو نشستیم که در ذیل می‌آید امید است که این گفت‌وگو ما را به حقیقت این برهه تاریخی رهنمون سازد.

*آیا در کشوری مانند آمریکا انتشار اسناد از قانون خاصی پیروی می‌کند یا ملاحظات سیاسی در انتشار اسناد مورد توجه قرار می‌گیرد؟

موسی حقانی: آنچه برای ما به عنوان محقق و تاریخ‌پژوه یا یک ایرانی بعد از سال های که از کودتا ۲۸ مرداد می‌گذرد مهم است اینکه بر روش‌ها و منابع متمرکز شویم. اما متاسفانه شاهد بودیم در انتشار این اسناد حذفیاتی صورت گرفته است که اولا اسناد عملیاتی نیست. دوم اینکه این حذفیات مخاطب را از دستیابی به روش ها باز می‌دارد.

جان کری وزیر امور خارجه دولت بارک اوباما اذاعان می کند در حین مذاکرات اتمی با ایرانیان قرار بود این اسناد منتشر شود که هم دولت انگلیس و هم آمریکا برای اینکه مذاکرات اتمی ایران تحت تاثیر دخالت‌های آمریکا و انگلستان در ملی شدن صنعت نفت قرار نگیرد انتشار این اسناد را تاخیر انداختیم.

اما متاسفانه در حال حاضر نیز این اسناد منتشر شده است. عدم انتشار اسناد عملیاتی و حذف برخی چهره‌هایی که واقعا بدون کمک آن‌ها کودتا موفق نمی‌شد نمی‌توانیم کودتا را به طور جامع و با اطلاعات از همه زوایا تحلیل کنیم. عدم انتشار به موقع اسناد و حذف برخی نام‌ها نشان می‌دهد انتشار اسناد در کشور آمریکا با ملاحظاتی صورت می‌گیرد.

به نظر من انتشار اسنادی که به تازگی منتشر شده است اطلاعات جدیدی به جامعه ایرانی نمی‌دهد اما انتشار همین اسناد هم مغتنم است.

حسین دهباشی: با انتشار اسناد تصوراتی در جامعه ایرانی پدید آمد که از جهات مختلف با واقعیتی که در آن اسناد وجود داشت تفاوت داشت. برای شناخت این پدیده باید نگاهی بیاندازیم به این موضوع که چگونه یک فرایند علمی بلافاصله بعد از مطرح شدن به یک حوزه سرگرمی تبدیل می شود. در واقع تاریخ به مثابه سرگرمی در این مدت رخ داد و به جنبه خاله زنکی تاریخ تبدیل شد.

مثل هر علم دیگری که به سرعت عرفی شده و در سطح عمومی موجی راه انداخته شد به طور مثال آقای کلباسی خبرنگار بی بی سی و آقای رمضان زاده سخنگوی دولت ـ که هر دو اینها تاریخ پژوه نیستند ـ بسیار شتاب زده نظر دادند.

 عبدالله رمضان‌زاده سخنگوی دولت دوم خرداد در صفحه خود رسماً آقای کاشانی را به همراهی با کودتا متهم کرد و بلافاصله نتیجه‌گیری هم کرد که باید نام خیابان آیت‌الله کاشانی هم عوض شود. بهمن کلباسی خبرنگار بی‌بی‌سی در صفحه خود متنی منتشر کرد مبنی بر اینکه چند تا دیگه{سند} هم هست که نشان از حمایت جدى کاشانى و بخش از بزرگى از روحانیت از شاه و مخالفتشان با دکتر مصدق دارد.”

البته صحبت های آنها بیش از واقعیت اسناد، پژواک داشت به طور مشخص گویی نکاتی در اسناد منتشر شده جدید بود که باید باعث شرمندگی بخشی از بازیگران دوره تاریخی صنعت ملی شدن نفت مثل مرحوم آیت الله کاشانی می شد درحالیکه ما معرفت جدیدی به معرفت تاریخی مان اضافه نشد یکی از مهمترین نکات این بود که ما پیش از این اطلاع داشتیم که بین دو رهبر اصلی ملی شدن نفت یعنی مرحوم آیت الله کاشانی و مصدق اختلاف نظر وجود دارد این اسناد را تا جایی که ما می‌بینیم همین را نشان می‌دهد که اختلاف نظر و دلخوری وجود دارد.

حتی این دلخوری تا این حد بود که آیت الله کاشانی به تغییر دکتر مصدق راضی باشند اما به هیچ وجه آنچنان نبود که آیت الله کاشانی با آمریکایی ها در کودتا مشارکت کند تا مصدق سرنگون شود.

سفیر وقت آمریکا که اسناد آن در مطبوعات آن دوره وجود دارد به طور مستمر با آیت الله کاشانی دیدار داشته است. همانطوری که با مصدق و دیگر رهبران ملی شدن صنعت نفت ارتباط داشته است اما از ارتباطات نمی‌توان استخراج کرد که آیت‌الله راضی به کودتا علیه دکتر مصدق بوده است.

بالغ بر هشتصد مورد واژه حذف شده در اسناد تازه منتشر شده آمریکا وجود دارد. شائبه دیگر که بعد از انتشار اسناد در افکار عمومی ایجاد شده است این بود که این اسناد، اسناد سیا (سازمان اطلاعات مرکزی امریکا) است. اما ما همه می‌دانیم سال‌هاست که امریکایی ها اعلام کردند که اسناد سیا نابود شده است و در این اسناد ما چند گزارش سازمان سیا را می‌بینیم اما این اسناد گزارش های وزارت امور خارجه امریکا است و برخی از اسناد گزارش هایی است که از سازمان سیا به وزارت امور خارجه آمریکا منتقل شده است.

همزمان با این ماجرا پیوست‌های هم بوده است که در این اسناد نبوده است. قبل از انتشار اسناد فیلمی هفت ـ هشت ماه پیش در فضای مجازی منتشر شده بوده که البته فیلم درستی نیست.

تصاویر آرشیوی با بی‌دقتی کنار هم چیده شده است که نشان دهد آیت‌الله کاشانی بعد از کودتا از خانه ویران شده مصدق بازدید می کند. در حالیکه تصویر مربوط دوره تاریخی غیر از دوران کودتاست.

آن کسانی که با دکتر کاشانی ملاقات می‌کنند مقامات آمریکایی نیستند بلکه مظفربقایی و سید حسین مکی و باقی نمایندگان مجلس هستند که قبل از کودتا با آیت‌الله دیدار داشته اند. تصویر سپهبد فضل الله زاهدی نیز به کاخ شهربانی اختصاص دارد.

حال مشاهده می‌کنیم که وقتی شتابزده و سیاست زده بحثی از حوزه علم تاریخ به حوزه خاله زنکی و سیاست بازی وارد می شود چقدر برگرداندنش به حوزه تاریخ دشوار است.

موسی حقانی: چون به فیلم اشاره شد و اشاره درستی هم بود اما ماجرای فیلم با انتشار اسناد تفاوت می‌کند. واقعا من نمی‌دانم بین این انتشار فیلم و اسناد ارتباطی وجود دارد یا نه. اما در چند روزی که اسناد منتشر شده است این فیلم نیز دیده و بازتاب پیدا کرده است. اما اینکه انتشار این فیلم جعلی با غرض سیاسی صورت گرفته است. یا پخش فیلم مقدمه انتشار اسناد بود یا خیر و یا با هم ربط دارد را نمی‌دانم. اما آنچه برایم مسجل شد بخشی از جنگ نرم و عملیات روانی است که آمریکایی ها در همان سال های ملی شدن صنعت نفت در ایران به راه انداختند.

در همین اسناد نه تنها نکته‌ای دال بر اینکه آیت الله کاشانی با امریکایی ها همسویی دارد وجود ندارد بلکه مواردی هم هست که که این همسویی را نفی می‌کند بهترین سند هم به به نظرم سندی است گزارشگر سفارت امریکا می‌گوید که سازمان سیا به ما پیشنهاد کرده که ما باید چهره آیت الله کاشانی را تخریب کنیم.

تصور می‌کنم سازمان سیا تخریب رهبران صنعت ملی شدن نفت از ایستگاه های سازمان سیا در منطقه مثل قبرس انجام می‌داند. به دستور سازمان کاریکاتور و مقاله‌های علیه رهبران نهضت تهیه می شد و اساسا کودتا گران قصد داشتند اعتماد مردم را نسبت به رهبری نهضت از جمله آیت‌الله کاشانی و مصدق از بین ببرند.

در حال حاضر نیز می‌بینیم آمریکایی‌ها از طریق کانال تلگرامی مانند آمدنیوز جنگ روانی و نرم جدیدی را شروع کرده‌‌اند. در حال حاضر آیت الله کاشانی شخصا موضوعیت ندارد چون آن زمان هم تخریب شد. اما  برای ایجاد اغتشاش فکری در جامعه ایرانی و به قول دکتر دهباشی رفتارهای خاله زنکی و جناحی کردن تاریخ دست به رفتار مشابه می‌زنند. وقتی روش ها و منابع حذف می شوند نتیجه‌اش این می‌شود که ما بعد شصت سال بگوییم آیت الله کاشانی یا مصدق مقصر بوده است.                                                                                                                                                                 حتی بعد این فیلم یک عکسی هم منتشر شد که گفتند شاه در حال بوسیدن صورت آیت الله کاشانی است هر چه نگاه کردم پی به شباهت فردی که در حال بوسیدن آیت‌الله کاشانی است با شاه نبردم. چون سن، قد و هیکل فرد مزبور به شاه نمی‌خورد. وقتی با این وقاحت اسناد تاریخی را جعل می‌کنند اهداف خاصی دارند تا چهره های محترم نزد مردم را مخدوش کنند.

همانطور که دکتر دهباشی هم اشاره کردند منابع و اسناد متعددی الان وجود دارد که خاستگاه اختلاف را نشان ‌می‌دهد که بخشی به نگاه دو طرف و شخصیتشان برمی‌گردد و بخشی هم به مواضع سیاسی و مسائل روز برمی‌گردد.

 دکتر مصدق و آیت الله کاشانی زمان نهضت شناخت و برداشت و باوری نسبت به هم داشتند. به نظرم آیت الله کاشانی باورش این بود که دکتر مصدق بین رجال سیاسی آن دوره از جمله وثوق الدوله و قوام السلطنه و.. پرونده روشنی دارد. همین باعث شد که آیت الله کاشانی هم به سمت همکاری با او برود ، قطعا دکتر مصدق هم پیشینه مبارزات ضداستعماری آیت الله کاشانی را دیده و با او آشنا بود و این چیزی نیست که مغفول بماند. این دو نفر با این زمینه به هم محلق شدند و حرکت بزرگی در کشور ما رخ داد.

فکر می‌کنم هر دوی آن‌ها با وجود اختلافات اساسی که از لحاظ دیدگاه با هم داشتند به مشروطه سلطنتی باور داشتند اگر شاه سلطنت می‌کرد و حکومت نمی‌کرد حریم را حفظ می‌کرد آیت‌الله کاشانی و  دکتر مصدق با شاه مشکلی نداشتند. اما بهرحال آیت الله کاشانی یک مجتهد شیعی است که نگاه سکولار به سیاست ندارد. اگر چه روش مبارزه پارلمانتاریستی را پذیرفته اما اگر زمینه فراهم شود قیام سی تیر را هم علم می‌کند که منجر به سقوط شاه شود.

سند جدیدی در این اسناد که ارائه نشده است که چهره جدیدی از آیت الله کاشانی ترسیم کند. متاسفانه برخی از چهره ها و بخش هایی از مردم اسیر مشهورات هستند این مشهورات تاریخی خیلی لطمه می زند مخصوصا اگر با جناح بندی های سیاسی هم عجین شود دیگر طرف چشمش را بر روی حقایق می‌بندد.

موج تخریبی که علیه آیت الله کاشانی راه افتاد منجر به این شد  کسانی که تعمقی در حوزه تاریخی ندارند این مفروض را بپذیرند آیت الله کاشانی در کودتا دست داشته است. بدون اینکه فضای کشور در آن دوره، موقعیت شاه را در جامعه ایرانی قبل از کودتای ۲۸ مرداد و بعد از آن را درنظر بگیرند.

دهباشی: روند واکنش هایی که به این اسناد در جامعه ایران به ویژه در فضای مجازی شاهد بودیم این است که انگار همه مقصرند جز امریکایی‌ها. گناه آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها  یعنی کسانی اولین موج را ایجاد کردند پاک شد. این موج باعث شد کاشانی را مقصر و دوم مصدق را هم مقصر دانستند اما هیچکس امریکا را مقصر ندانست. دوستی سال گذشته در توئیتی جالبی نوشت. شبکه تلویزیونی بی بی سی فارسی جوری درباره کودتای ۲۸ مرداد صحبت می‌کند که انگار این خبرگزاری فارس بوده که به کودتاگرها کد می‌داده است. این در حالی است که شبکه بی بی سی نقش جدی در اطلاعات رسانی کودتاگران داشته است در حال تبرئه سازی خود است.

در این زمینه کانال تلگرامی مانند آمد نیوز با دکتر حقانی اختلاف نظر دارم که ما زیادی داریم این چنین کانال‌ها را بزرگ می‌کنیم قواره این کانال‌‌ها در حدی نیست که ما به آن‌ها بها می‌دهیم و گمان نمی‌کنم  خیلی هم ابتکاری داشته باشند.

 امریکایی ها و همه کشورهای دنیا می‌خواهند از داده های خود چه در حوزه اطلاعاتی و یا دانشی بهره سیاسی ببرند. اینطور نیست که در هیچ کجای دنیا اطلاعات به صورت رها منتشر شود حتی کشورهایی مانند بریتانیا هر سندی را منتشر نمی‌کنند بریتانیا هم اسناد کودتا را منتشر نکرد و امریکا هم از سال ها پیش گفت که اسناد کودتا سوخته است.

این ادعا که اسناد واقعه با این درجه اهمیت در اثر ندانم کاری سوخته یا سوزانده شده است چندان باورپذیر نیست. اما اگر از تاریخ فاصله بگیریم هجمه‌ای که با انتشار این اسناد صورت گرفت نه به مرحوم کاشانی بلکه روحانیت سیاسی شیعه بود.

انتهای پیام/