رجل سخت‌کوش و جاه‌طلب مشروطه

خبرگزاری فارس ـ تاریخ: میرزا حسینقلی خان نظام السلطنه مافی در سال ۱۲۴۸ ق در تهران به دنیا آمد. وی منسوب به ایل مافی (از ایلات اطراف قزوین و ایلات کُرد) بود که به فرمان شاه عباس از کوهستان ساوجبلاغ کوچانیده شدند و به ری و قزوین آمدند.

نظام السلطنه مافی که در دوران قاجار دارای منصب و مقامی بود بارها در ایلات و ولایات ایران به حکومت منصوب شد. او در ابتدا منشی سلطان مراد میرزا حسام السلطنه بود و در سال ۱۲۸۷ ق به حکومت اصفهان برگزیده شد.

سپس در سال ۱۲۹۱ ق به حکومت یزد منصوب و ملقب به سعدالملک شد. در همان سال ۱۲۹۱ ق (پس از حکومت یزد) به حکومت بوشهر و دشتی و دشتستان رسید و تا سال ۱۲۹۳ ق در آن دیار حاکم و به اجرای دستورات مرکز مشغول بود. نظام السلطنه مدت ۳ سال پس از آن به ریاست ادارۀ غله دولتی برگزیده شد و سپس مأمور گمرکات و بنادر شد. این مأموریت را نیز تا سال ۱۳۰۰ عهده‌دار بود. از ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۱ ریاست گمرکات جنوب را داشت. در سال ۱۳۰۲ ق به حکومت خمسه مأمور شد و در ۱۳۰۳ حاکم خوزستان شد.۱

در سال ۱۳۰۵ ق ملقب به نظام السلطنه شد. حسینقلی خان صاحب فرزندان متعددی بود که همگی در طفولیت جز تنها پسرش حسین درگذشتند. حسینقلی خان مردی فاضل، ادیب، سخت کوش، لجوج و جاه طلب بود. وی عشق وافری به کار داشت ولی به مرور، طی سالها خدمت دیوانی نسبت به عده‌ای از رجال و تدریجاً اوضاع کشور بدبین شد و به شدت از اوضاع انتقاد می‌کرد و این انتقادات خصوصاً تا آغاز انقلاب مشروطیت ادامه داشت. به واسطۀ کاردانی بسیاری از مسئولیتهای مهم کشوری خصوصاً در مواقع ضروری به وی تفویض می‌شد و او از عهدۀ آن بر می‌آمد.

در سال ۱۳۰۸ ق به جای سعدالملک حاکم بوشهر و بنادر شد و در ۱۳۰۹ ق به تهران برگشت. از آن پس از تهران به امور بنادر رسیدگی می‌کرد و رضاقلی خان برادرزادۀ وی به نیابت او به حکومت بوشهر و بنادر منصوب شد و نامه‌هایی از تهران برای رضاقلی به بوشهر ارسال می‌شد. در سال ۱۳۱۰ ق حاکم فارس شد. در ۱۳۱۲ حاکم خوزستان، لرستان و بختیاری شد و تا سال ۱۳۱۴ ق در آن مقام باقی ماند و سپس مغرول شد.۲

پس از قتل ناصرالدین شاه و عزل امین السلطان و صدارت امین الدوله گفته می‌شود که حسینقلی خان در رسیدن امین الدوله به صدارت دست داشته و چون این صدارت به طول نینجامید و امین السلطان مجدداً به روی کار آمد به دلیل نداشتن روابط حسنه با وی، حسینقلی خان را به پیشکاری ولیعهد محمد علی میرزا در آذربایجان فرستاد.

در ۱۳۱۸ ق، حسینقلی خان به تهران بازگشت و در ۱۳۲۳ به هنگام سفر دوم شاه به فرنگ، پیشکاری آذربایجان را تحمیلاً به مدت یک سال و نه ماه قبول کرد. میانه محمدعلی میرزا با وی خوب نبود و وی که در آغاز انقلاب مشروطه در تبریز شاهد به هم ریختن اوضاع سابق بود در ۱۳۲۴ عزل و روانه تهران شد.

در ربیع الآخر ۱۳۲۵ حکومت اصفهان را پذیرفت. سپس به مدت ۵ ماه به فارس رفت. بعد از قتل امین السلطان در ۱۶ ذی القعده ۱۳۲۵ به مدت پنج ماه رئیس الوزرا شد. از وقایع مهم این دوره بمب اندازی به سوی کالسکه محمدعلی شاه بود. در نتیجه رابطه مجلس و شاه به شدت به هم خورد و وضع حسینقلی خان بدتر شد و وی در صدد استعفا برآمد ولی پذیرفته نشد.۳ وی در این رابطه می‌گوید: «کار در تهران آن قدر سخت است که هر ساعتش مرگ است».

در سال ۱۳۲۶ از صدارت استعفا داد و به محض استعفا، محمدعلی شاه مجلس را به توپ بست. وی مدت کوتاهی بعد در ۸ رجب ۱۳۲۶ بعد از مرگ پسرش حسین، درگذشت و رضاقلی خان برادر زاده خویش را وصی خانواده قرار داد.۴وی به هنگام مرگ ۸۵ سال داشت. مقبره او در جوار امامزاده عبدالله شهر ری قرار دارد.۵

حسینقلی خان نظام السلطنه مافی بر عمران و آبادی شهرها و نشر آثار فرهنگی و تاریخی شوقی وافر داشت و از ملاکین و سرمایه داران بزرگ ایران به شمار می‌آمد.۶

۱. احمد عبدالله پور، نخست وزیران ایران (تهران:علمی، ۱۳۶۹)، ص ۴۷.

۲. منصوره اتحادیه، زندگی سیاسی رضاقلی خان نظام السلطنه (تهران: سیامک، ۱۳۷۹)، صص ۷۳ ـ ۱۶۸.

۳. همان، صص ۷۳ـ ۷۶.

۴. همان، ص ۷۶.

۵. منصوره اتحادیه، خاطرات و اسناد حسینقلی خان نظام السلطنه مافی، نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۱، ص مقدمه ۱۵.

۶. دکتر باقر عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، ج۱ (تهران: گفتار، ۱۳۶۹)، ص ۴۴.

انتهای پیام/