رشد مؤسساتی که اقدام به چاپ مقالات کم‌کیفیت در مجلات کم‌کیفیت می‌کنند

به گزارش خبرنگار علمی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ دکتر حنیف حیدری؛ عضو هیئت علمی دانشگاه دامغان و دارای مدرک دکتری رشته ریاضی در یادداشتی اختصاصی که در اختیار تسنیم قرار داده به فاقد ارزش بودن جنبه کمی مقالات در کشور اشاره کرده و نوشته است: متأسفانه شاهد رشد مؤسساتی هستیم که بدون در نظر گرفتن اخلاق علمی، مقالات کم‌کیفیت را برای فرد درخواست‌کننده تهیه و در مجلات کم‌کیفیت علمی چاپ می‌کنند.

عدم تولید مقالات در راستای نیازهای کشور، استفاده کشورهای صنعتی از مقالات با ارزش دانشمندان ایرانی، لزوم وضع قانون برای استفاده از دانش کشور در راستای بهبود آن و عدم ارتباط میان دانشگاه‌ها و صنعت از جمله محورهای این یادداشت است که در ادامه مشروح آن آمده است:

در دهه اخیر شاهد توسعه کمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی در سطح کشور بوده‌ایم؛ این امر باعث افزایش سطح آگاهی جامعه و ارتقای جایگاه علمی ایران در سطح بین‌المللی شده است، با وجود ارتقای علمی و رشد فناوریهای جدید از جمله علوم نانو و زیست‌فناوری، به نظر می‌رسد از ظرفیتهای موجود استفاده بهینه‌نشده و پتانسیل چشمگیری برای شتاب به رشد و توسعه علمی و فناوری در کشور پهناور ایران اسلامی وجود دارد. به همین دلیل در این مقاله به برخی از نقایص موجود پرداخته و راهکارهایی جهت اصلاح آن معرفی می‌شود.

ایران از نظر جنبه کمی مقالات در مقایسه ۲۳۹ کشور، دارای رتبه ۲۲ است

در سالهای اخیر تعداد مقالات دانشمندان ایرانی که دارای نمایه‌های معتبر بین‌المللی نیز است، روندی صعودی داشته که نتیجه آن ارتقای جایگاه علمی ایران در سطح بین‌المللی است؛ بنابر گزارش پایگاه scimagojr، کشور ایران در میان ۲۳۹ کشور دنیا رتبه ۲۲ را دارد. دلیل افزایش تعداد مقالات توسعه کمی دانشگاه‌ها، دوره‌های تحصیلات تکمیلی و قوانین وضع‌شده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت برای اعضای هیئت علمی است. با توجه به قوانین وضع‌شده، اعضای هیئت علمی برای ارتقا و تبدیل وضعیت استخدامی باید مقالات علمی ــ پژوهشی معتبر ارائه کنند که به یکی از دغدغه‌های اعضای هیئت علمی تبدیل شده است لذا می‌توان نتیجه گرفت قوانین وضع‌شده، راستای حرکت علمی را تعیین می‌کند و تأثیر به سزایی در چگونگی تولید علم دارد. 

شاهد رشد مؤسساتی هستیم که مقالات کم‌کیفیت را در مجلات کم‌کیفیت علمی چاپ می‌کنند

از طرف دیگر با توجه به نیاز دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اعمال قوانین سخت‌گیرانه برای ارائه مقاله‌های علمی ــ پژوهشی متأسفانه شاهد رشد مؤسساتی هستیم که بدون در نظر گرفتن اخلاق علمی، مقالات کم‌کیفیت را برای فرد درخواست‌کننده تهیه و در مجلات کم‌کیفیت علمی چاپ می‌کنند. این مقالات اغلب در مجلات دارای هزینه چاپ می‌شوند که باعث خروج ارز از کشور شده و تأثیر چندانی در پیشبرد مشکلات داخلی و حتی ارتقای دانش جهانی ندارد. این نوع مقالات تنها وسیله‌ای برای فرار از قوانین وضع شده است.

مقالات دانشمندان ایرانی تأثیری بر تکنولوژی کشور ندارد و کشورهای دیگر از آنها بهره‌مند می‌شوند

از طرف دیگر، مقالات با ارزش دانشمندان ایرانی که در مجلات معتبر علمی به چاپ رسیده‌اند، تأثیر چندانی در تکنولوژی ایران نداشته و کشورهای صنعتی دیگر از نتایج آنها بهره‌مند می‌شوند. به این ترتیب تلاش دانشمندان ایرانی در ارائه یافته‌های معتبر علمی، حرکتی در جهت توسعه تکنولوژی کشورهای صنعتی است.

لزوم وضع قوانین برای استفاده از دانش در راستای رفع نیازهای کشور

بنابراین پیشنهاد می‌شود مجموعه قوانین وضع‌شده بنابر نیازهای کشور به صورت هدفمند اصلاح شود. در بسته پیشنهادی باید ارتباط بین صنعت و دانشگاه مستحکم شده و حرکت جامعه دانشگاهی در راستای رفع نیازهای صنعت کشور باشد به عنوان مثال در قوانین تبدیل وضعیت و ارتقا امتیاز بالا به طرحهای صنعتی و صنایع برای اخذ مجوزهای سالانه و استفاده از تسهیلات دولتی نیاز به ارائه محصولات و خدمات جدید پیشنهاد‌شده توسط دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی داشته باشند.

در سالهای اخیر، تلاشهای زیادی برای مشخص کردن نقشه راه علمی کشور و اهداف عالی نظام صورت گرفته است که نتایج و قوانین وضع‌شده قابل تقدیر است اما نگارنده معتقد است که باید نقشه راه علمی به صورت مشروح برای هر رشته دانشگاهی تدوین شود. نقشه راه تدوین‌شده باید مرتبط با نیازهای صنعت و اهداف عالی نظام باشد به عنوان مثال، مجموعه علوم ریاضی ارتباط تنگاتنگی با موضوعات روز دنیا دارد. در گرایشهای مختلف این رشته ارتباط با صنایع مختلف وجود دارد و نقشه راه علمی اولویت صنایع را نشان خواهد داد. در گرایش بهینه‌سازی رشته ریاضی مقالات علمی متعددی در زمینه‌های اقتصاد، حمل و نقل، سیستمهای کنترل و رمز وجود دارد. این نقشه علمی، چگونگی روند حرکت دانشمندان رشته ریاضی را  به سمت زمینه‌های مشخص، نشان خواهد داد؛ البته باید توجه داشت که تدوین دقیق نقشه علمی مشروح برای هر رشته دانشگاهی به نیاز به کار گروهی و بررسی بیشتری دارد که در این مقاله نمی‌گنجد.

عدم ارتباط میان دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی؛ عامل انجام تحقیقات مشابه

تکنولوژیهای مدرن امروزی نتیجه تحقیقات دانشمندان علوم مختلف و پیوند دادن آنها در یک کار گروهی است؛ به عنوان مثال در ساختن یک دیسک مغناطیسی نیاز به تخصص الکترونیک، فیزیک و شیمی است اما این امر متأسفانه در ساختار آموزش عالی ایران وجود ندارد و اغلب اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به طور مستقل عمل کرده و ارتباطی با یکدیگر ندارند؛ این امر گاهی اوقات باعث دوباره‌کاری و انجام تحقیقات مشابه می‌شود لذا پیشنهاد می‌شود هسته‌های پژوهشی با اعضای هیئت علمی در رشته‌های متفاوت ولی مرتبط تشکیل شود. هدف اصلی هسته‌های پژوهشی حل مسائل مرتبط با صنعت و تعریف رساله‌های تحصیلات تکمیلی مرتبط است.

در پایان بر خود لازم می‌دانم از تمامی صاحب‌نظران و مسئولان که برای پیشبرد اهداف علمی کشور تلاش کرده و خدمات ارزشمندی از جمله ایجاد و توسعه پارکهای علم و فناوری، توسعه شرکتهای دانش‌بنیان، ستاد فناوری نانو و …. تشکر و قدردانی کنم؛ امید است مطالب فوق با همکاری مسئولان و ایجاد کارگروه‌های لازم برای پیشبرد اهداف عالی نظام مثمر ثمر واقع شود.

انتهای پیام/