نگاهی به شیوه امام هادی(ع) در تقویت و توسعه شبکه ارتباطی شیعیان/واکنش امام به شبهات و بدعت‌ها چگونه بود

به گزارش خبرگزاری فارس از قم، امام هادی(ع) دهمین امام شیعیان است که با چند نفر از خلفای عباسی همزمان بوده، به همین دلیل شرایط پر خفقانی در دوران این امام بزرگوار وجود داشته است.

امام علی النقی(ع) در سن هشت سالگی به امامت رسیدند و توطئه‌ها و هجمه‌های مختلف از سوی دشمنان علیه این امام بزرگوار وارد می‌شد، اما این امام بزرگوار سازمان وکالتی تشکیل دادند تا با شیعیان ارتباط برقرار کنند.

به منظور بررسی شرایط دوران امام هادی(ع) و آسیب‌ها و تهدیداتی که در این دوران وجود داشت با محمد بهرامی دبیر مجمع اسلام ناب طلاب حوزه علمیه قم به گفت‌وگو پرداختیم.

فارس: دوران امام هادی(ع) از چه شرایط سیاسی و اجتماعی برخوردار بود؟

حضرت امام هادی(ع) قبل از ۱۰ سالگی به امامت مبعوث می‌شوند و حدود ۲۰ سال از دوران حیات خود را در محاصره و اختناق شدید حاکم دوران بودند.

خصوصیات برجسته‌ای برای ایشان در تاریخ ذکر شده است که می‌توان از مهم‌ترین آنها به اخلاق و علم حضرت اشاره کرد. این امام بزرگوار در طول دوران زندگی خود مبارزه تشکیلاتی و حساب شده را در دستور کار داشتند و ساده‌زیستی در زندگی ایشان نمایان است.

مظلومیت امام هادی(ع) هم در دوران حیات و هم دوران بعد از حیاتشان نمایان است. تمام دوران حیات ایشان نمایانگر مظلومیت است و در پایان نیز با مظلومیت به شهادت رسیدند. مکان دفن ایشان، نحوه مراقبت از مرقد ایشان تا مدت‌ها، انفجار حرمشان و اهانت‌های بی‌شرمانه نیز از نشانه‌های مظلومیت ایشان پس از شهادتشان است.

در دوران امام هادی(ع) ۶ خلیفه یکی پس از دیگری حکومت کردند که فصل مشترک همه آنها ظلم، اختناق، استبداد و نداشتن پایبندی به اسلام اصیل پیامبر اکرم(ص) بود.

دوران امام هادی(ع) از سخت‌ترین دوران از نظر اختناق و استبداد است، به ویژه در دوران متوکل که از مستبدترین خلفای عباسی است و دشمنی و کینه بسیاری نسبت به خاندان اهل بیت(ع) داشت.

فارس: چه شبهاتی در دوران این امام بزرگوار رواج داشت و این امام چگونه به مبارزه با آنها پرداختند؟

سیاست خلفای عباسی این بود که توجه مردم را به خلفا و علمای درباری جلب کنند و آراء و فتاوای آنان را به رسمیت بشناسند و اینگونه هم این آراء را همیشه به نفع خودشان تغییر دهند و هم بزرگترین و مؤثرترین مخالفان خودشان که ائمه بودند را از میدان خارج کنند و بخشی از مبارزه امام با تحریف و بدعت‌های دربار و علمای درباری بود.

در عصر امام هادی(ع) مکاتب عقیدتی مختلف مانند معتزله و اشاعره رواج پیدا کردند و آراء و نظرات کلامی متعدد رونق داشت. مباحث جبر و تفویض، رویت خدا، جسمیت خدا و… در این دوره داغ بود و این مباحث بین شیعیان نفوذ داشت، از این رو هدایت، رهبری فکری، علمی و عقیدتی شیعیان ضرورت داشت تا از تحریف اسلام راستین جلوگیری شود. بخشی از فعالیت امام در مبارزه با شبهات در این ارتباط بود و به شکل مناظره، مکاتبه، پاسخ به سؤالات شیعیان و مردم و… انجام می‌شد.

این کار امام بسیار بزرگ و مؤثر بود، بعضی اوقات مباحث مطرح شده موجب ایجاد فتنه و درگیری‌ها می‌شد و در نهایت با تلاش و رهبری امام هادی(ع) برطرف می‌شد.

کار دیگر امام هادی(ع) مقابله با گروه‌های منحرف بود، از جمله گروه‌های باطل و منحرف غلات بودند که خود را شیعه می‌دانستند و خطرناک و گمراه‌کننده بودند.

فارس: نحوه مبارزه امام هادی(ع) با بنی عباس و همین طور جریانات انحرافی چگونه بود؟

فسق و جور خلفای دوران امام هادی(ع) به اندازه‌ای است که نباید دین باقی می‌ماند و اگر باقی مانده به سبب مجاهدت ائمه و در این دوران امام هادی(ع) است. ماندگاری قرآن، سیره و معارف نبوی و اسلام نتیجه همین مبارزات است و مهمترین هدف مبارزه همین ماندگاری، ترویج آموزه‌ها و معارف اسلامی و زدودن غبار انحراف و بدعت از اسلام بود.

با وجود اینکه ایشان مبارزه علنی برای مقابله با دستگاه حاکم و تصاحب حکومت نداشتند ولی اصحاب قدرت زمان به شدت از ایشان می‌ترسیدند. علت این ترس نیروی نظامی و سلاح امام نبود بلکه منطق برتر اسلام و سیره‌ سرآمد امام هادی(ع ) بود.

نقل شده است که ایشان سرآمد اخلاقی و علمی دوران خود بود و دوست و دشمن معترف به این مسئله بوده‌اند و امام با آنکه در محاصره بوده‌اند، اما رسالت ظلم‌ستیزی و عدالت‌خواهی را رها نکردند.

دو روش عمده مبارزاتی امام هادی(ع) شامل تربیت شاگردان و تقویت و توسعه شبکه ارتباطی شیعیان بود و اینگونه اهداف خود را محقق می‌کردند.

یکی از راه‌های مبارزاتی امام ارتباط و شبکه‌های ارتباطی ایشان بود که سبب اطلاع ایشان از خط اصلی و مسائل سیاسی شده و علویان با الهام از تعالیم و آموزه‌های امام علیه عباسیان می‌شوریدند و یا به مبارزه منفی و نداشتن همراهی با عباسیان می‌پرداختند.

فارس: آیا امام هادی(ع) اصلاحات فرهنگی نیز داشتند؛ درباره آنها توضیح دهید؟

در عصر امام هادی(ع) فضای سیاسی باز نبود و با دوران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) تفاوت بسیار داشت، بنابراین برای کار فرهنگی امام فضا مساعد نبود.

اما در همان شرایط نامساعد امام هادی(ع) از طریق مناظرات، مکاتبات، پاسخگویی به سؤالات و شبهات، تبیین بینش معرفتی درست، راویان و محدثان بزرگی تربیت کرد و شیعیان را رهبری فکری و هدایت کردند و علوم و معارف را آموزش دادند و اینگونه علاوه بر اینکه این میراث حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل شد جامعه آن دوران را از آسیب‌های فرهنگی و اعتقادی حفظ کردند.

در اینگونه موارد و در فضای خفقان، ائمه بزرگوار ما که قوی‌ترین اساتید کار فرهنگی بوده‌اند به صورت نرم و آرام، برای کارهای بزرگ و اثرگذار فرهنگی کرده‌اند و اثرات این امور اغلب در دوران آینده آشکار شده است. یکی از کارهای بزرگ فرهنگی امام که بعدها اثرات عمیق داشته و این اثر تا اکنون نیز ادامه دارد زیارت جامعه کبیره است.

فارس: علت تبعید امام هادی(ع) به سامرا چه بود؟

امام هادی(ع) در دورانی قرار داشتند که اختناق خلفای عباسی به اوج خود رسیده بود. امام هادی(ع) با شیوه‌های مختلف به مبارزه و تقویت شیعیان می‌پرداختند و این شیوه‌ها به طور عمده مخفی و نرم بود به این سبب حکومت متوکل نمی‌توانست به طور کامل این کارها را رصد و با آن مقابله کند و از این رو متوکل برای اینکه بتواند آن را خنثی کند و امام را به طور کامل زیر نظر بگیرد، ایشان را تبعید کرد.

فارس: اهمیت زیارت جامعه کبیره در زمینه تحکیم جایگاه امامت چیست؟

زیارت جامعه کبیره از آثار ارزشمند امام هادی(ع) است. زیارت جامعه قوی‌ترین متن در زمینه امام‌شناسی است.

از خصوصیات زیارت جامعه می‌توان به جامعیت آن در توصیف جایگاه و مقام امامت در بیان خصوصیات سیاسی، اخلاقی، معنوی، اجتماعی، علمی، فصاحت و بلاغت آن و ارزش تاریخی و قوت سند آن اشاره کرد.

همچنین توصیف نسبت امامت با توحید و تأکید بر راه خداشناسی از درگاه اهل بیت(ع) از خصوصیات این زیارت است.

همچنین در زیارت جامعه اهل بیت(ع) به عنوان خزائن علم، واسطه رحمت الهی، دلیل خلقت، موجب نجات بندگان از گمراهی و عامل رشد فکری و آشناکننده با معارف معرفی شده‌اند.

جایگاه امامت در این زیارت به اندازه‌ای بالا است که در این زیارت گذشت خداوند از بندگان و بخشوده شدنشان، در گرو رضایت اهل بیت(ع) معرفی شده است.

این زیارتنامه کوتاه‌ترین و در عین حال کامل‌ترین متن امام‌شناسی است که جایگاه راستین اهل بیت(ع) را نشان می‌دهد.

==========================

گفت‌و‌گو از ایمن سادات موسوی‌‌نژاد

=========================

انتهای پیام/ذ