وقف و نذر

وقف و نذر ازجمله موضوعهای مرتبط با حرم و زیارت است که معمولاً پرسشهایی برای زائران پیش م یآورد. آشنایی مختصر با تعریف و کارکرد و احکام وقف و نذر، ما را در خدم ترسانی بهتربه زائران یاری خواهد کرد.
وقف
وقف از سنتهای معنوی و اجتماعی و از احکام امضایی۱ اسلام به شمار میر ود. این سنت دیرپا در تقسیم ثروت در جامعه و دستگیری از نیازمندان بسیار مؤثر بوده است. وقف اموال و املاک برای آستان قدس رضوی هم از قرنهای بسیار دور رواج داشتهاست. موقوفات رضوی پس از به حکومت رسیدن صفویان درایران و رسمی تیافتن آیین تشیع در این سرزمین، رونق بیشتریگرفت و وقف اموال برای امام رضا ع تاکنون ادامه دارد. براساس روای تهای اسلامی و کتابهای تاریخ اسلام، پیامبر و اهل بیت ع برای وقف اهمیت خاصی قائل بود هاند.
بی شک توجه شارع مقدس و بزرگان دین به موضوع وقف،گویای آثار مهم و ماندگار وقف به عنوان باقیات صالحات است کهنه تنها در سرای فانی دستگیر صاحبش می شود، بلکه تأثیرهای آن در جهانِ باقی نیز مایۀ تعالی روح و ارتقای درجات واقف خواهد بود.
رسول خدا ص فرموده اند: «چند چیز است که پاداش آ نها بعداز مرگِ مؤمن به او م یرسد: علمی که از خود به یادگار گذاشته باشد؛ فرزند صالحی که جانشین خوبی برای او باشد؛ قرآنی که به ارث گذاشته باشد؛ مسجدی که ساخته باشد؛ استراحتگاهی که برای مسافران درراه مانده ساخته باشد؛ نهری که جاری کرده و صدقه ای که در زندگی خود داده باشد. ۲»امام رضا ع زمانی که در خراسان بودند، در روز عرف های همۀاموال خود را به فقرا انفاق کردند. فضل بن سهل به ایشان اعتراض کرد که: «این کار خسارت و زیان است. » حضرت در جواب فرمودند: «اتفاقاً مفید و سودآور است. هرگز آنچه رابه عنوان اجر )الهی( یا کرم و بخشش داد های، خسارت نشمار. ۱»
برخی از احکام وقف
وقف آن است که انسان مالی را از مالکیت خود خارج و منفعت آن را در راه خدا خیرات کند. لازم نیست انسان صیغۀ وقف را بهعربی بخواند؛ مثلاً اگر بگوید «خانۀ خود را وقف کردم » صحیح است. پس از وقف مال و تحویل آن، واقف نمی تواند عنوان آن را تغییر دهد؛ مثلاً اگر چیزی را وقف حرم امام رضا ع کرده
باشد، نمی تواند از آن برای حرم امامی دیگر یا مسجد یا حسینیه استفاده کند.اگر انسان مالی را مثلاً برای حرم امام رضا ع وقف کرده باشد،منافع آن باید صرف تعمیر، تأمین نور، اجرت خدمتگزاران ونگهبانان و سایر هزینه های حرم مطهر شود. از آنجا که خودِ این افراد نمی توانند منافع موقوفات را به مصارف خاص آن برسانند، لازم است به مسئولان دفتر موقوفات حرم مطهرتحویل دهند تا به مصارف شرعی آن برسد.تلف کردن مال وقفی و خسار تزدن به آن و هرگونه تصرفی که خلاف موضوع وقف باشد، حتی نوشتن مطلب در قرآ نها یا کتابهای دعا، جایز نیست و اگر خسارتی وارد شد، واردکنندۀ آن خسارت مدیون است و باید جبران کند.
نذر
یکی از راه های رسیدن به آرزوها و خواسته های شرعی، نذر است.مطابق روایات اسلامی، می توان گفت نذر نوعی دعا و درخواست
از خداوند متعال است.نذر یعنی انسان چیز غیر واجبی )انجام مستحب یا مباح یا ترک حرام یا مکروه( را بر خود واجب کند و آن را مشروط به شرطی کند؛
مثلاً بگوید: «اگر این مشکلم حل شود، این مقدار پول را در راه خدا صدقه می دهم یا چند روز روزه م یگیرم یا… . »
از دیدگاه قرآن کریم، نذر جایگاه بسیار مهمی دارد و باید گفت درآیات قرآن به موضوع نذر تصریح شده و خداوند از نذرهای مردم حریم ملکوت آ گاه است: «و هر نفقه ای که انفاق کردید و هر نذری که بر عهده گرفتید، یقیناً خدا آن را می داند. ۱» از این آیه چنین م یفهمیم که
نذر نوعی انفاق جدی و مسئولی تآور است. ۲نذرکردن اموال یا انجام کارهایی به نیت معصومان ع ازسنتهای پسندیدۀ مسلمانان است. این سنت حسنه همچنان رواج دارد و از آنجاکه گاهی زائران برای عمل به نذر خود به حرم مطهر مشرف م یشوند، توجه به برخی از احکام نذر ضروری است
که در ادامه به آ نها اشاره می کنیم.
۱. برای واجب شدن نذر، باید صیغۀ نذر خوانده شود و لازم نیست شخص آن را به عربی بخواند؛ اما اگر صیغۀ نذر را نخوانده باشد،عمل به آن نذر واجب نیست.
۲. انسان باید کاری را نذر کند که بتواند انجام دهد؛ مثلاً کسی که نمیتواند پیاده به مشهد برود، اگر چنین نذری کند، نذرشصحیح نیست.
۳. اگر انسان نذر کند کاری را انجام دهد، باید دقیق به نذرشعمل کند؛ مثلاً اگر نذر کرده که روز اول ماه به زیارت برود، اگرروز قبل یا بعد از آن برود، کافی نیست و به نذر خود عمل نکرده است.
۴. اگر فردی برای حرم امام رضا ع چیزی از قبیل فرش، پرده و وسایل روشنایی نذر کند، بایدآ ن را به همان مصارف در حرم برسانند.
۵. عمل کردن به نذر پس از گرفتن حاجت، واجب است و عمل کردن قبل از آن، واجب و کافی نیست. بنابراین اگر به نذر خود عمل کند و بعد حاجتش را بگیرد، باید دوباره انجام دهد.