به گزارش حوزه فرهنگی و هنری پایگاه خبری نشریه فرزندان آسمانی به نقل از خبرگزاری فارس ـ گروه کتاب و ادبیات ـ نفیسه اسماعیلی: مهمان ناخوانده این روزها خوب خودش را به گوشه گوشه دنیا دعوت می‌کند و جاگیر می‌شود. شیوع کرونا نمایشگاه‌های بزرگ کتاب، مسابقات فرهنگی هنری و حتی ورزشی را تحت تاثیر قرار داده و همه آن‌ها را تعطیل کرده است.

هرچند برخی نمایشگاه‌های بزرگ کتاب در جهان مانند لایپزیک، پاریس، لندن، بلونیا (تاخیر۳۵ روزه) و… تعطیل شده‌اند، اما سرنوشت نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که قرار بود ۲۶ فروردین ۹۹ آغاز شود، هنوز مشخص نیست.

پیش از این طی یک گزارش، تمام گزینه‌های متصور برای زمان برگزاری نمایشگاه کتاب از سوی خبرگزاری فارس مورد بررسی قرار گرفت اما گزینه لغو نمایشگاه هم مانند سایر نمایشگاه‌ها هنوز روی میز است.

اما این مسأله که «اگر نمایشگاه کتاب نداشته باشیم چه می‌شود؟» سؤال مهمی است که این گزارش در پی بررسی جوانب مختلف آن است. هرچند در شرایطی که تمام اجتماعات مهم و سیاسی و فرهنگی تعطیل شده‌اند، لغو یک رویداد شاید در ظاهر آسان‌ترین انتخاب باشد، اما مسیر تصمیم‌گیری و منتهی شدن به «لغو» حتما باید کارشناسی شده باشد.

کرونا حالا پس از ۳۲ سال نمایشگاه کتاب را هرچند موقتی تعطیل کرد، اما در همین بلاتکلیفی، وضعیت صنعت نشر ما و جهان چه خواهد شد؟ این در حالی است که ناشران و کتابفروشان ایرانی بدون کرونا هم حال و روز خوبی نداشتند، اما با خانه‌نشینی‌ها و توصیه‌های وزرات بهداشت برای جلوگیری از شیوع این بیماری، صنعت نشر در کنار سایر حوزه‌های اقتصادی بیشتر متضرر شده است.

* طرح‌هایی که شما را به کتاب می‌رساند

این روزها ناشران خوشفکری با توجه به محدودیت‌ها، چاره‌اندیشی‌های زیبایی داشته‌اند. آنها با پویش‌های مطالعاتی و یا با دسترسی‌های سهل‌تر مخاطبان را فراموش نکرده‌اند و با شعارهایی از قبیل آنلاین کتاب بخرید یا ارسال رایگان، «شما فقط بگید چی می‌خواید» و… تلاش دارند در منزل هم کتاب را در اختیار شما قرار دهند تا از این مسیر هم خود رزقی داشته باشند و هم فضای مطالعه در منازل و فضای کرونایی فراموش نشود.

با این حال هنوز هم صنف نشر و تشکل‌های وابسته به آن به شکلی کاملاً جدی متضرر شده‌اند. از سویی تکلیف نمایشگاه کتاب که ناشران به آن دلخوش بودند، هنوز مشخص نشده و همه این اتفاقات، زنجیره‌ای از بلاتکلیفی را شکل داده‌اند.

اگر کمبود و گرانی کاغذ و نهایتاً پایین آمدن شمارگان کتاب و بالا رفتن قیمت آن در ماه‌های گذشته به صنعت نشر، آسیب جدی وارد کرده بود، اما با کنترل داد و ستد کاغذ، بازار کتاب به ثبات نسبی رسیده بود و کم‌کم رنگ و روی نشر کشور از بی‌جانی خارج می‌شد که کرونا همین پیکر نیمه‌جان را هم تحت تاثیر قرار داد و تعطیلی نمایشگاه به واقع تیر خلاص بود.

شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب، تکلیف زمان برگزاری نمایشگاه کتاب را بر گردن وزارت بهداشت نهاده است، ولی به نظر می‌رسد باید پیش از آن با تشکل‌های داخلی و خارجی نشر جلساتی را برگزار کند و زمان‌های پیشنهادی را در نظر بگیرد و سپس سر میز مذاکره با وزرات بهداشت بنشیند.

* زمان برپایی نمایشگاه کتاب سریعا مشخص شود/ بخش خارجی از تاخیر ضرر می‌‌کند

«احد رضایی» مدیرعامل انتشارات «ویژه نشر» که سال جاری مدیر کمیته ناشران خارجی نمایشگاه کتاب بود، در گفت‌وگو با خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری فارس، درباره ضرر ناشران از تاخیر در برگزاری سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران اظهار داشت: تاخیر بسیار در برپایی نمایشگاه کتاب تهران، ناشران خارجی و حتی نمایندگان آنها را نیز متضرر می‌کند.

وی افزود: بخش خارجی با مشکلات بسیار و با تدابیر خاص اقدام به ورود کتاب به کشور می‌کند. در واقع با سخت‌ترین مسیرها کتاب‌ها به ایران می‌آیند، چرا که برخی ناشران و کشورها نمایشگاه ما را تحریم کرده و در تهران حاضر نمی‌شوند و یا مستقیم شرکت نمی‌کنند. بنابراین ما از طریق سایر کشورها کتاب‌های آنها را می‌آوریم.

رضایی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه ناشران و یا نمایندگان آنها در این بخش برای خرید کتاب‌ها اعتباراتی را به شکل وام و یا چک در نظر گرفته بودند تا کتاب‌ها برای اواخر فروردین ماه در تهران باشد، گفت: حالا که نمایشگاه کتاب به تاخیر افتاده برخی کتاب‌هایی که نقد و اعتباری خریداری شده، متولیان آنها را با مشکل همراه می‌کند؛ چرا که قرار بود نمایشگاه در ماه آوریل (فروردین) برپا شود. بنابراین ما باید تا اواخر ماه می (اردیبهشت) وجوه را پرداخت می‌کردیم، اما اکنون با تاخیر به وجود آمده به مشکل جدی می‌خوریم. در این صورت چنانچه باز هم تاخیر ادامه‌دار باشد با مشکلاتی در این بخش روبه‌رو می‌شویم.

مدیرعامل ویژه نشر با اعلام اینکه برخی از کتاب‌های اروپایی و انگلیسی به گمرک رسیده و ماندگاری آنها در گمرک هم مشکلات دیگری را رقم می‌زند، توضیح داد: با تمام موارد یاد شده بهترین زمان برای بخش خارجی به واسطه تعهدات نشان می‌دهد تاخیر بیش از خرداد ماه نباید داشته باشیم.

به گفته وی،‌ اگر شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب و وزارت بهداشت فکری برای کتاب‌های رسیده به گمرک نداشته باشند، بیش از ۹۰ درصد افرادی که کتاب وارد کرده‌اند با مشکل روبه‌رو خواهند شد.

رضایی ضمن بیان اینکه ناشران عرب کتاب‌ها را بارگیری کرده بودند، اما به واسطه شیوع این بیماری دستور توقف داده‌اند، تصریح کرد: حتی یک کامیون حامل کتاب هم از انگلیس حرکت کرده بود، اما به دلیل بسته بودن مرزها، این کامیون متوقف شده است. از این رو درخواست داریم متولیان امر هرچه سریع‌تر تصمیم بگیرند.

رضایی با بیان این مطلب که در جلسه تصمیم‌گیری برای زمان نمایشگاه کتاب از نمایندگان ناشران داخلی و خارجی هم دعوت شود، افزود: باید در این راستا نظر تشکل‌های نشر هم پرسیده شود، چرا که در مسأله بازپرداخت اعتبارات مشکلات یکسان داریم. تاخیر بیشتر ما را متضرر خواهد کرد. بنابراین برای زمان برگزاری نمایشگاه سریعا تصمیم‌گیری شود، زیرا برپایی زودتر مشکلات را کم‌تر خواهد کرد.

این گزارش اضافه می‌کند، چند روز پیش «قادر آشنا» مدیرعامل موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران درباره زمان برگزاری سی و سومین دوره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران گفته بود: اعلام این زمان منوط به اعلام نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.

* ناشران داخلی و خارجی، مهم‌ترین ضرردهندگان میدان

حالا کرونا آمده و اول نمایشگاه‌های کتاب استانی و بعد، نمایشگاه کتاب تهران را تعطیل کرده است. اما نمی‌شود نشست و به حال صنعت نشر کشور، زار زار گریست. باید حرکت کرد و چاره‌ای برای این وضع اندیشید. برای جلوگیری از زیان ناشران و کتابفروشان چه باید کنیم و با چه ایده‌ها و ابتکاراتی می‌شود از این وضع خارج شد؟

مهم‌تر از همه این‌که برای قشر علاقه‌مند به نمایشگاه کتاب تهران چه برنامه‌ای می‌شود در نظر گرفت؟

* چند ایده که شاید کمک‌کننده باشد/ پیشنهاد اول: توسعه نمایشگاه‌های استانی

یکی از روش‌ها برای نجات صنعت نشر، «توسعه نمایشگاه‌های کتاب استانی» است. در همین مقطع نگاهی گذرا به روند برپایی این نمایشگاه‌ها جالب است.

ایده اولیه این نمایشگاه‌ها از سوی رهبر انقلاب مطرح شد. حضرت آیت الله خامنه‌ای در بازدید از ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران اظهار داشتند: «نمایشگاه کتاب تهران به استان‌های کشور نیز برده شود» پیرو این توصیه، اولین نمایشگاه کتاب استانی در سال ۱۳۷۱ در گیلان برگزار شد.

از سال ۱۳۷۱ تاکنون ۴۱۰ نمایشگاه کتاب استانی برگزار شده و آمارها نشان می‌دهد طی سال‌های متمادی زاهدان با ۲۱ دوره و یاسوج با ۱۹ دوره بیشترین میزبانی از نمایشگاه‌های استانی را داشته‌اند؛ ضمن اینکه در سال‌جاری زاهدان آخرین نمایشگاه استانی بود که به دلیل شیوع کرونا یک روز زودتر به کار خود پایان داد و متاسفانه ارومیه و قزوین نتوانستند نمایشگاه خود را دایر کنند. البته استان فارس و کرمانشاه نیز به دلیل درگیری آبان نتوانستند نمایشگاه خود را برگزار کنند. طی سال جاری ایلام به دلیل همزمانی با اربعین حسینی نیز قادر به برپایی نمایشگاه نشد و اردبیل هم به دلیل مشکلات میزبانی، نمایشگاه کتاب استانی را برپا نکرد. بنابراین، نمایشگاه کتاب استانی در اکثر استان‌های کشور برگزار شده؛ مگر اینکه استان مدنظر به دلیل مشکلات نتوانسته باشد میزبانی را بپذیرد.

یکی از دستاوردهای عمده برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب، توزیع مناسب، متوازن و متعادل کتاب در سطح کشور و به ویژه مناطق دوردست و خارج از مرکز بوده است.

ناشرانی که اغلب در بیشتر نمایشگاه‌های استانی حضور داشته‌اند عبارتند از: «سلام»، «اسم»، «نگاه»، «نسل نواندیش»، «آرایان»، «امیرکبیر»، «علمی فرهنگی»، «سخن»، «آموت»، «میلکان»، «کوله پشتی» و….

نمایشگاه‌های استانی کتاب، تدارک گسترده نمایشگاه کتاب تهران را ندارند و پس از مهار بیماری کرونا می‌توانند در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای آماده‌سازی آن‌ها برنامه‌ریزی کرد. این کار باعث می‌شود تا دسترسی همه مناطق کشور به تازه‌های نشر، یکسان شده و حتی برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران، نیازهای اقشار مختلف فرهنگی و عامه کتابخوانان به کتاب را تا حد زیادی کاهش دهد.

* پیشنهاد دوم: استمرار طرح‌های فصلی در نبود نمایشگاه کتاب؛ با قدرت و بودجه بیشتر

یکی دیگر از روش‌ها، گسترش طرح‌های فصلی مثل پاییزه، زمستانه و تابستانه کتاب است که از سوی موسسه خانه کتاب اجرا می‌شود. اجرای این طرح‌ها به واسطه تخفیف‌های اعمالی در آن برای دانشجویان، طلاب و مخاطبان نمایشگاه می‌تواند جایگزین خوبی باشد. هرچند اهالی قلم و دانش‌آموزان هم باید در آن ویژه دیده شوند.

در این طرح‌ها شهرهای بزرگی چون تهران و مشهد را می‌شود کنار گذاشت یا سهم کم‌تری برایشان قائل شد؛ چرا که ابرشهرها با دارا بودن مراکز بزرگ عرضه کتاب، نیاز مخاطب را تأمین می‌کنند و ناشرانی هستند که آثارشان را در این شهرها با تخفیف خوب به مخاطب عرضه می‌کنند.

نخستین دوره این طرح‌ها در پاییز ۱۳۹۴ با عنوان طرح «کتابفروشی به وسعت ایران» آغاز شد. در آن روزها سیدعباس صالحی، وزیر فعلی ارشاد، معاون فرهنگی این وزارتخانه بود که خواستار حمایت از کتابفروشی‌ها شد. این طرح در راستای دستور وی برای حمایت از کتابفروشی‌ها و افزایش کتابخوانی شکل گرفت و تاکنون ١٢ دوره از آن در شهرهای مختلف برگزار شده است.

این طرح حدودا از یک تا ۲ و نیم میلیارد هزینه و بودجه نیاز دارد که گاهی کمی با فاصله تامین می‌شود. اگر به خاطر شیوع کرونا، نمایشگاه بین‌المللی کتاب را نداشته باشیم، می‌توانیم در پاییز سال ۹۹ با طرح‌های فصلی و استانی، التیام‌بخش درد و رنج‌های اقتصاد نشر باشیم.

* پیشنهاد سوم: توسعه نشر الکترونیک

در این مسیر با همکاری ناشران و مولفان نسخه الکترونیکی کتاب‌ها، مجلات و کتاب‌های صوتی را طبق استاندارد بین المللی نشر الکترونیک تولید شده و امکان مطالعه و خرید قانونی کتاب روی موبایل، تبلت و رایانه فراهم می‌شود. از مزایای این نوع نشر می‌توان به حذف هزینه‌های چاپ کاغذی کتاب، دسترسی آسان به کتاب‌ها، سازگاری با محیط زیست، تهیه و آماده‌سازی آسان و سریع اثر، مطالعه روی انواع دستگاه‌های هوشمند مانند موبایل و… اشاره کرد.

البته نشر الکترونیک از جمله سازوکارهایی است که نه تنها عمده ناشران که اغلب مخاطبان هنوز نتوانسته‌اند با آن به خوبی کنار بیایند و سازمان‌دهندگان نشر الکترونیک در کشور، موسسات استارتاپی و طراحان نرم‌افزارهای کتابخوانی هستند که معمولاً ربطی به ناشران کتاب کاغذی ندارند.

خو نگرفتن مخاطبان با این شیوه مطالعه از یک سو و ناآشنایی و اقبال نکردن ناشران سنتی نسبت به این پدیده نوین موجب شده تا نشر الکترونیک در کشور، جایگاه ارزنده‌ای نداشته باشد.

* ناشران؛ حلقه اصلی و اساسی نمایشگاه کتاب

در ادامه نظر جمعی از ناشران، نویسندگان، کتابفروشان و توسعه‌دهندگان نشر را درباره تغییر در زمان نمایشگاه کتاب و اینکه در روزهای کرونایی چه تصمیمی لازم است و باید چه کرد، می‌خوانید.

* مکرمی: نباید از زمان اعلامی تاخیر زیاد داشت/ تعطیلی نمایشگاه یعنی نابودی همه ناشران

سعید مکرمی، مدیر انتشارات «اسم» در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، درباره لغو یا تأخیر در برگزاری نمایشگاه کتاب و این مسأله که «کرونا» با نشر چه کرد، اظهار داشت: برای پاسخ به این نکات باید جوانب موضوع را نیز نگاه کرد. در سال ۹۸ با اتفاقات عجیبی روبه‌رو شدیم. در واقع سال عجیبی برای ما بود، اما زمانی به راحتی می‌توانیم در مورد نمایشگاه کتاب صحبت کنیم که کل صنعت نشر و کتاب را با هم و یکجا در نظر بگیریم؛ یعنی ناشر، کتابفروش، توزیع‌کننده، چاپخانه‌دار و ….

این ناشر در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه اگر تک‌بعدی بنگریم، نگاه جامعی نخواهیم داشت، گفت: اگر کتابفروش آسیب ببیند، پخش هم متضرر می‌شود. در این صورت نشر آسیب جدی می‌بیند. البته وقتی راجع به نشر صحبت می‌کنیم، نمی‌توانیم بگوییم تنها برای کتابفروش این اتفاق افتاده است، چرا که باید کل این صنف را در نظر گرفت. در این صورت با پدیده‌ای مواجهیم که باید جزء به جزء آن را بررسی کرد.

مکرمی گفت: از ماه آبان تا امروز هر ماه درگیر یک مسأله بوده‌ایم. در واقع هر سال ما بر این باوریم که نیمه دوم سال برای ناشران و کتابفروشان (صنف نشر) نیمه طلایی‌تر است؛ چرا که ما تصور می‌کنیم چک‌های خود را پاس خواهیم کرد و بدهی‌ها کمتر می‌شود. حتی معونه راه هم برای بهار سال آتی کنار می‌گذاشتیم؛ چرا که هر سال بر اساس یک نظم طبیعی که نمایشگاه در اردیبهشت برگزار می‌شد، مسیر را می‌پیمودیم.

به گفته وی، اما سال ۹۸ بحران عجیب و غریبی ایجاد شد. در آبان ماه چند هفته‌ای درگیری داشتیم و اولین صنفی که در آن بحبوحه آسیب دید، صنعت کتاب بود؛ چون اساساً کتاب و کتابفروشی وقتی رونق دارد که حال خوبی در جامعه وجود داشته باشد؛ چون فرد باید حوصله کند و یک کتاب را بخواند. اما وقتی از آبان عبور کردیم و به آذر رسیدیم به دلیل آلودگی هوا با تعطیلی‌های مداوم روبه‌رو شدیم. مدارس، ادارات و شهر تعطیل شد و پس از آن در دی ماه به شهادت «سپهبد حاج قاسم سلیمانی» رسیدیم. به خصوص شهر تهران در این روزها به دلیل سقوط هواپیما تحت تأثیر قرار گرفت، اما تصورمان این بود که در بهمن اتفاقات خوبی رخ می‌دهد. به انتخابات رسیدیم و پس از آن هیاهوی کرونا آغاز شد.

مدیر نشر اسم خاطرنشان کرد: در این مدت، چرخه نشر به شدت شکننده شد و اگر بخواهیم درباره شکنندگی نشر حرف بزنیم، باید بگوییم کتابفروشی‌ها، ناشران، موزعان و عمدتاً افرادی که در تأمین کتاب بودند محتاط شدند و با ترس بیش‌تری کار خود را دنبال کردند، اما در این بین ناشران، بیش از دیگران آسیب دیدند.

وی گفت: ممکن است کتابفروش کم‌کم از مردم نقدینگی دریافت کند، اما ناشر این گونه نیست. از سوی دیگر کتابفروش نمی‌تواند مغازه‌اش را ببندد و همواره باید فروشگاهش باز باشد. از این رو هزینه ثابت فروشگاه هم باید در نظر گرفت که هزینه‌ بالایی است. در چنین وضعیتی، اگر سال ۹۹ حرف از این باشد که نمایشگاه کتابی نداشته باشیم، یعنی پذیرفته‌ایم که همین میزان ناشر که امروز فعال هستند، نابود خواهند شد.

مکرمی ضمن بیان اینکه عمده ناشران تصور می‌کنند تراکنش‌های نمایشگاهی می‌تواند صنعت سالیانه نشر آنها را نجات دهد، توضیح داد: حالا اگر نمایشگاه کتاب نداشته باشیم، یعنی با فاجعه همراه خواهیم شد. نباید تنها به ناشر نگاه کنیم. باید در تصمیم‌گیری‌ها کل صنعت نشر را بنگریم. پس گزاره «نبود نمایشگاه کتاب» از گزاره‌های عجیب است. بنده مخالف تعطیلی نمایشگاه هستم؛ چرا که بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور ما است و بین ۵ تا ۷ میلیون بازدیدکننده دارد.

وی درباره اینکه چه زمانی بهترین وقت برای برپایی نمایشگاه است،‌گفت: با توجه به توصیه‌های وزارت بهداشت در زمینه عدم شیوع ویروس کرونا بهترین زمان بعد از ایام ماه مبارک رمضان یعنی خردادماه است؛ چرا که ما هنوز وارد تابستان نشده‌ایم و می‌توانیم از مصلی استفاده کنیم. اگر وارد فصل گرما شویم، سیستم سرمایشی مصلی پاسخگوی جمعیت نخواهد بود. از سوی دیگر خردادماه بهترین زمان است؛ چرا که از تاریخ اصلی نمایشگاه که ۲۶ فروردین اعلام شده بود، خیلی دور نشده‌ایم.

ادامه داد: برخی در این بین در اظهارنظرهایشان سخن از انتقال نمایشگاه به «هفته کتاب» را مطرح می‌کنند، اما این مسأله شدنی نیست، زیرا ما بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب را هم داریم و این زمان فرصت شرکت در نمایشگاه فرانکفورت است و قطعا ناشران خارجی در تهران حاضر نمی‌شوند. دیگر اینکه همه ناشران روی تاریخ اردیبهشت ماه حساب باز کرده بودند. پس یک ماه و نیم فاصله ایجاد شده با زمان اعلامی خسران کمتری برایشان خواهد داشت، ولی فاصله ۶ ماهه یعنی برگزاری در آبان برای یک ناشر فاجعه است و پس از کرونا بحران از بین رفتن ناشران را در این صورت خواهیم داشت.

این ناشر ابراز داشت: تعطیلی نمایشگاه کتاب، آسیب بیشتری از تعطیل نشدن آن دارد و می‌توان آن را به تأخیر انداخت و بهترین زمان آن پس از ماه مبارک رمضان است.

* فریدون: آبان، بهترین زمان برپایی نمایشگاه کتاب است

عبدالعظیم فریدون، مدیر نشر «محراب قلم» نیز درباره نمایشگاه کتاب گفت: وقتی کاری در تقویم کاری ثبت می‌شود، طبیعی است همه طبق آن برنامه‌ریزی می‌کنند. از این رو برای نمایشگاه کتاب هم این اتفاق افتاده بود. دست‌اندرکاران صنعت نشر عمدتاً ناشران هستند و برنامه‌ریزی کاری‌شان را بر آن مبنا انجام داده بودند تا پرونده آثارشان را در پایان سال ۹۸ ببندند و آثار را در نمایشگاه کتاب سال ۹۹ عرضه کنند.

وی گفت: دو هدف وجود دارد؛ اول اینکه آثار جدید به مخاطبان ارائه دهند، چون در کشور ما مردم به حدی گرفتاری دارند که فراغتی برای خرید کتاب ندارند و بهترین فرصت همان سالی یک بار در نمایشگاه کتاب است. از سوی دیگر ناشران هم کتاب‌های چاپ اول و جدید خود را عرضه می‌کنند. پس برای مخاطب و ناشر، نمایشگاه کتاب اهمیت دارد. نکته دوم اینکه نمایشگاه کتاب در تهران تبدیل به فروشگاه شده و بخشی از هزینه‌های ناشران به ویژه با تولیدات جدید در نمایشگاه تأمین می‌شود، اما حالا که کرونا تأخیر در کار ایجاد کرده، چند مشکل برای ناشران رخ می‌دهد؛ اول اینکه آنها تلاش کرده و کتاب تولید کرده‌اند، ولی امکان عرضه ندارند و دوم اینکه با هدف تأمین هزینه‌ها در نمایشگاه، اعتباراتی را صرف کرده‌اند. اینها نیز دچار مشکل خواهند شد. البته طبیعی است که کرونا با سلامتی مردم سروکار دارد. پس اولویت ما حفظ سلامتی جامعه است.

وی گفت: ما نباید سلامتی مردم را قربانی حوادث کنیم و باید برای تصمیم‌گیری زمان نمایشگاه بررسی دقیقی صورت گیرد. برای سال‌های آتی هم ماه رمضان را در اردیبهشت و فروردین خواهیم داشت. از این رو از نظر من آبان ماه بهتر از خرداد است، چون اتفاقات نشان می‌دهد در خرداد، نوجوانان، جوانان و دانشجویان، درس‌های فشرده خواهند داشت و یا در امتحانات شرکت می‌کنند و چون مخاطبان اصلی ما این قشر هستند، احتمالاً اقبالی نخواهیم داشت، اما در آبان ماه به دلیل شکل‌گیری تازه مدرسه‌ها استقبال بهتر خواهد بود. پس باید آبان ماه را در نظر گرفت؛ به نحوی که مشکلات ایجاد شده طی ماه‌های اخیر توسط وزارت ارشاد مدیریت و جبران شود و یکی از شیوه‌های جبران می‌تواند توسعه نمایشگاه‌های استانی باشد.

* رئیس دانا: به نظر می‌رسد آبان می‌تواند میزبان جشن کتاب باشد/ کرونا ناشران را متضرر کرد

علیرضا رئیس دانا، مدیر انتشارات نگاه درباره اینکه «اگر نمایشگاه کتاب نداشته باشیم، چه می‌شود؟» گفت: در حال حاضر با وجود شیوع ویروس کرونا ناشران بسیار دغدغه‌مند بوده و نگرانی‌های دو چندانی دارند. برخی‌ها کتاب را زیر چاپ برده و آماده نمایشگاه شده بودند. از این رو تاخیر در برپایی نمایشگاه زیان بسیاری برای آنها خواهد داشت.

رئیس دانا گفت: هفته کتاب در آبان ماه سمبلیک برگزار می‌شود، در حالی که در گذشته هفته کتاب قدرتمندی داشتیم. بنابراین سال ۹۹ هم آبان می‌تواند میزبان نمایشگاه کتاب باشد.

وی ادامه داد: در ماه آبان به دلیل شرایط جوی برای برپایی نمایشگاه کتاب، مناسب به نظر می‌رسد. فکر می‌کنم ناشران نیز راغب به برگزاری نمایشگاه باشند. نمایشگاه کتاب جشن کتاب است و بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور که استقبالی نظیر آن را کمتر شاهد هستیم. از سویی ناشران کتاب‌های جدید عرضه می‌کنند و از سویی مخاطبان در انتظار نمایشگاه هستند. تبلیغات رسانه‌ها طی ۱۰ روز به شکلی است که بازار نشر، کمی جان می‌گیرد؛ پس باید نمایشگاه را پس از سلامتی جامعه در آبان برگزار کرد.

* حقی: کرونا درآمد صنعت نشر را به یک‌سوم تقلیل داد

محمد حقی، مدیر انتشارات «کتابستان معرفت» در گفت‌وگو با فارس درباره لغو یا تأخیر نمایشگاه کتاب اظهار داشت: طبیعتا هر نوع تصمیم‌گیری در مورد اینکه نمایشگاه کتاب باشد یا نه منوط به سلامت جامعه است. سلامتی جامعه باید اولویت تصمیم‌گیران امر باشد و هرگونه اصرار در این زمینه کار اشتباهی است. تا می‌توان باید احتیاط کرد و سلامتی جامعه را مدنظر قرار داد.

وی با بیان اینکه هر زمان نزدیک‌تری پس از سلامت جامعه می‌تواند گزینه مناسب برای برگزاری نمایشگاه کتاب باشد،‌ گفت: به نظر بنده به عنوان یک ناشر که درگیر هزینه‌کرد در حوزه کتاب هستم، اولین فرصت برای اجرای نمایشگاه مطلوب‌تر، همین زمان است، اما اینکه آن را منوط به شرایط مدارس و دانشگاه‌ها کنیم، درست نیست. زیرا اگر نمایشگاه کتاب در زمانی برگزار شود که مدارس تعطیل باشد، ممکن است بازار نشر رونق بهتری داشته باشد. چرا که خانواده‌ها در تعطیلی، رفت و آمد آسان‌تری برای تهیه کتاب داشته باشند.

وی افزود: نزدیک‌ترین زمان برای برگزاری نمایشگاه، پس از سلامتی کامل جامعه است. کرونا تقریبا در روزهای اخیر تمام چرخه نشر اعم از فروشگاه‌ها، مراکز پخش و مراکز تولید را که شامل ناشران، چاپخانه‌داران و صحافی‌ها هم می‌شود، درگیر کرده و درآمد همه یک‌ سوم کم شده است. در واقع این مسأله سه ماهه می‌تواند گریبان دست‌اندرکاران نشر را بگیرد. این در حالی است که ما اگر درآمد حاصل از نشر را ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان در نظر بگیریم، حدوداً با ضرر ۷۰۰ میلیارد تومانی روبه‌رو هستیم که به بدنه نشر تحمیل شده است، اما متصدی نداریم که این خسارت را جبران کند. در راستای جبران خسارت‌ها باید روابط انسانی اولویت باشد. مثلا اگر بنده به فروشگاهی کتاب می‌دهم، می‌توانم برای تسویه به او فرصت بدهم. چاپخانه‌دار می‌تواند به بنده فرجه دهد و این زنجیره انسانی می‌تواند ادامه‌دار باشد، چرا که رقم ضرر، سنگین است.

* پیشنهادهای دیگر برای روزهای کرونایی: تعرفه پستی کتاب را حذف کنید

مدیر انتشارت کتابستان معرفت توضیح داد: از سوی دیگر باید تمهیداتی اندیشیده شود تا این زیان، کم‌تر باشد. مثلاً شرکت پست در روزهایی که با این ضرر مواجهیم، می‌تواند معافیت‌هایی داشته باشد و برای کاهش رفت و آمدها در جامعه، اعلام کند سه ماه رایگان (به عنوان مثال برای حمل و نقل رایگان کتاب) تخفیف می‌دهد. این کار ممکن است بخشی از آن ضرر را جبران کند. حتی طرح‌های فصلی وزارت ارشاد هم می‌تواند کارآمد باشد. ارشاد می‌تواند با افزودن ۸ میلیارد بر رقم طرح‌های فصلی (بودجه ۲.۵ میلیارد تومانی خود) با سازوکاری جدید طرح بهاره را اجرا کند تا به کسب و کار نشر رونق بخشد و این می‌تواند بخشی از مصیبتی را که بر پیکره نشر وارد شده، جبران کند.

حقی گفت: البته در روزهای اخیر شاهد برخی رفتارهای غیرحرفه‌ای توسط برخی ناشران نیز بوده‌ایم. ما در این روزها شاهد تخفیف‌های عجیب و غریب هستیم. ماجرا به نحوی پیش می‌رود که کار در  حال خراب شدن است.

وی در پایان گفت: من توصیه می‌کنم وزارت ارشاد «طرح بهاره کتاب » را در نیمه فروردین ماه با رقم قابل توجهی اجرا کند تا گردش مالی فروشگاه‌ها رونق گیرد. حتی می‌توان برای خرید غیرحضوری، ناشران ۱۰ درصد تخفیف درنظر بگیرند تا مخاطبان با این تخفیف تشویقی، به رونق نشر کمک کنند.

* آغاز نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از سال ۱۳۶۶ با ۸ هزار عنوان کتاب

در پایان این گزارش، خوب است یک بار دیگر، ادوار گوناگون نمایشگاه کتاب را به تماشا بنشینیم.

اولین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران از تاریخ ۱۳ تا ۲۲ آبان ۱۳۶۶ برگزار شد. صباح زنگنه ریاست این نمایشگاه را عهده‌دار بود و این نمایشگاه با حضور رییس جمهور وقت (حضرت آیت‌الله خامنه‌ای) افتتاح شد. در این نمایشگاه ۳۲ کشور، ۱۹۶ ناشر خارجی، ۲۰۰ ناشر داخلی، ۲۶ هزار عنوان کتاب خارجی و ۸ هزار عنوان کتاب داخلی حضور داشت.

عنوان این نمایشگاه «فرهنگ و تمدن اسلامی» نام داشت؛ چرا که بیش از ۲ هزار عنوان کتاب مرجع درباره فرهنگ و تمدن اسلامی در این نمایشگاه عرضه شد.

نمایشگاه کتاب دهه ۶۰

سال ۶۷ نمایشگاه کتاب برگزار نشد و دور دوم نمایشگاه در سال ۶۸ در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی  از ۱۸ تا ۲۹ اردیبهشت ۱۳۶۸ تنها چند روز قبل از ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی و آغاز رهبری آیت‌الله خامنه‌ای برپا شد. این نمایشگاه هم با حضور آیت‌الله خامنه‌ای در قامت رئیس جمهور افتتاح شد، ۲۹ کشور در آن شرکت داشتند، ۳۳۰ ناشر خارجی، ۲۵۰ ناشر داخلی، ۲۸ هزار عنوان کتاب خارجی و ۱۰ هزار عنوان کتاب داخلی در آن عرضه شد.

چاپ فهرست موضوعی کتاب‌های ناشران خارجی شرکت‌کننده در این نمایشگاه در ۴ جلد از ویژگی‌های این دوره بود که برای اولین بار و برای رفاه حال بازدیدکنندگان از نمایشگاه چاپ و برای نمایش و فروش عرضه شد.

نمایشگاه کتاب دهه ۷۰

چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سال ۱۳۷۰ آغاز شد. این نمایشگاه هم در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران از مورخ ۱۶ تا ۲۶ اردیبهشت ۱۳۷۰ به ریاست صباح زنگنه برگزار شد. البته مراسم افتتاحیه نمایشگاه با حضور معاون اول رییس جمهور (دکتر مرحوم حسن حبیبی) اجرا شد.

در این نمایشگاه ۲۸ کشور، ۳۳۰ ناشر خارجی، ۳۲۰ ناشر داخلی، ۴۲ هزار عنوان کتاب خارجی و ۱۲ هزار کتاب داخلی عرضه شد.

نمایشگاه کتاب دهه ۸۰

چهاردهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در محل دائمی نمایشگاه‌های بین المللی تهران از ۱۸ تا ۲۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با حضور مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت افتتاح شد و ۲۴ کشور در آن شرکت داشتند که ۴۸۰ ناشر خارجی، ۱۴۶۰ ناشر داخلی، ۷۵ هزار عنوان کتاب خارجی و ۶۵ هزار عنوان کتاب داخلی در آن عرضه شد.

نمایشگاه کتاب دهه ۹۰

بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در دهه ۹۰ استارت خورد. این نمایشگاه در مصلای امام خمینی (ره) از مورخ ۱۴ تا ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۰ برپا شد. افتتاحیه هم با حضور محمود احمدی‌نژاد، رئیس جمهور وقت انجام شد و ۶۷ کشور در آن حضور داشتند. ۱۶۱۴ ناشر خارجی، ۲۳۷۶ ناشر داخلی (۳۱۳ ناشر کودک و نوجوان، ۵۵۲ ناشر دانشگاهی، ۱۳۵۷ ناشر عمومی و ۱۵۴ ناشر آموزشی) با ۱۹۶۲۰۰ عنوان کتاب خارجی و ۲۷۳۲۰۰ عنوان کتاب داخلی در آن شرکت کردند.

* آخرین نمایشگاه کتاب در سال جاری

سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مصلای حضرت امام خمینی (ره) از ۴ تا ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ برگزار شد که در آن ۳۰ کشور به‌ صورت مستقیم و غیرمستقیم در نمایشگاه حضور داشتند.

در سال جاری ۲۱۰۲ ناشر داخلی، ۱۴ سازمان و نهاد، ۸۰۰ ناشر خارجی در قالب ۶۵۰ ناشر لاتین و ۱۵۰ ناشر عرب شرکت کردند که در بخش خارجی ۱۳۷ هزار عنوان کتاب مشتمل بر ۳۳ هزار عنوان کتاب عربی و ۱۰۴ هزار عنوان به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، آلمانی، صربی، روسی و چینی در بخش بین‌الملل حضور داشتند که بیش از نیمی از این کتاب‌ها منتشرشده در ۴ سال اخیر بوده است.

اما در بخش داخلی ۲۵۰۴۳۹ عنوان کتاب منتشرشده در ۴ سال اخیر و بیش از ۳۰۰ هزار عنوان با احتساب کتب منتشرشده در سال‌های گذشته عرضه شد. در این نمایشگاه مبلغ کل تراکنش‌های انجام‌شده از طریق پایانه پرداخت الکترونیک ۱۲۳ میلیارد و ۸۹۰ میلیون تومان (افزایش ۳۴.۴ درصدی نسبت به سال گذشته) بود.

* نمایشگاهی که حال همه را خوب می‌کند

طی روزهای اخیر، اواخر خردادماه و پس از ماه مبارک رمضان به عنوان زمان احتمالی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال ۹۹ مطرح می‌شود و البته این زمان تنها گمانه‌زنی رسانه‌ای است؛ چرا که وزارت بهداشت تعیین‌کننده زمان خواهد بود. ولی در کنار همه اما و اگرها و احتمال تعطیلی بزرگ‌ترین رویداد نشر کشور، کاش حال نشر با به‌کار بستن پیشنهادها و ایده‌های مختلف در سال آینده خوبِ خوبِ خوب شود.