گفتنی های در مورد مقبره شعرا تبریز

اگر کمی اهل شعر و ادبیات باشید و علاقه‌مند به شناخت شاعران و بزرگان شعر باشید، ممکن است نام مقبره الشعرا تبریز را شنیده باشید. مقبره الشعرا از ۸۰۰ سال پیش محل دفن بیش از ۴۰۰ شاعر، ادیب، عارف و رجال نامی است که در طول دوره‌های مختلف در این مکان دفن شده‌اند و اکنون این بنا یادبودی از این بزرگان است. شاعرانی چون اسدی طوسی، خاقانی شروانی و شهریار از جمله افراد مدفون در مقبره الشعرا هستند.
مقبره الشعرا تبریز محل دفن بیش از ۴۰۰ شاعر، ادیب، عارف و رجال نامی است

مقبره الشعرا همچنین، موزه‌ شعر و ادب آذربایجان محسوب می‌شود و شما در کنار بازدید از معماری تماشایی این یادبود زیبا، با شعرا و آثار آن‌ها بیشتر آشنا خواهید. در داخل مقبره، تنها قبر شهریار زبان پارسی؛ استاد محمدحسین بهجت تبریزی به چشم می‌خورد که آخرین شاعر نامی و بزرگ دفن شده در این مکان است.

این بنا در سال ۱۳۸۷ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است.
تاریخچه مقبره الشعرا تبریز

سرخاب نام کوی و محله‌ای تاریخی در شهر تبریز است که از دیرباز محل سکونت بزرگان و ادبا بوده است. در این محله اماکن، بناها، تکیه‌ها و مقابر معروفی چون ربع رشیدی، تکیه حیدر، بقعه عون بن علی، بقعه سید حمزه، صاحب الامر و سید ابراهیم یا حظیره بابا حسن، حظیره بابا مزید، صفوه الصفا و مقبره الشعرا به تقدس و معروفیت آن افزوده است.

مقبره الشعرا گورستان تاریخی محله سرخاب است که در گذشته با نام‌هایی چون حظیره الشعرا، حظیره القضاه و قبرستان سرخاب شناخته می‌شد. در منابع تاریخی، از مقبره الشعرا تا قبل از قرن هشتم نامی برده نشده است؛ چنانچه در کتاب لباب الالباب محمد عوفی که در سنه ۶۱۸ نوشته شده و در آن شرح حال شاعران قرن ششم را مانند خاقانی و ظهیر را که در مقبره الشعرا دفن شده‌اند، آورده و نامی از مقبره الشعرا برده است؛ اما کتاب نزهه القلوب حمدلله مستوفی که در سال ۷۴۰ هجری قمری تألیف شده، قدیمی‌ترین کتابی محسوب می‌شود که نام مقبره الشعرای سرخاب به صراحت در آن ذکر شده است.
مقبره الشعرا در طی زمان و بر اثر عوامل طبیعی چون سیل و زلزله تخریب شده است و آثاری از مقابر بزرگان باقی نمانده است

در واقع از قرن شش هجری قمری و بعد از آنکه شاعران معروف قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر فاریابی در این مقبره دفن شده‌اند، در کتاب‌های تاریخ و تذکره به نام «مقبره الشعرا» برمی‌خوریم. در این قرن، تبریز مرکز حکومت اتابکان آذربایجان و پناهگاه شاعرانی شد که در جست‌و‌جوی یک زندگی آرام و آسوده به دور از جنگ و نزاع بودند. خاقانی و ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و در این شهر ساکن شدند و پس از مرگ نیز در حظیره مخصوصی دفن شدند که از این حظیره در تاریخ و تذکره‌ها به‌عنوان مقبره الشعرا یاد کرده‌اند. شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان تا ایلکانیان و دوره آق قویونلو در تبریز بودند یا از نقاط دیگر به تبریز آمده و در این شهر درگذشته‌اند که غالبا در همین حظیره و در جوار خاقانی مدفون هستند.

متأسفانه این مکان در طول زمان با حوادث مختلف طبیعی روبه‌رو شده؛ حوادثی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری آن را از بین برده و آثاری از مقابر این بزرگان بر جای نمانده است. در کتاب صاحب اولاد اطهار نوشته طباطبایی که در سال ۱۲۹۴ هجری قمری نگارش شده، به زلزله‌های متعددی به‌ویژه زلزله سال ۱۱۹۳ و سال بعد از آن اشاره شده است که آسیب‌های فراوانی به این قبرستان وارد آورده است. عزیز دولت آبادی نیز در مقاله زلزله‌های تبریز درباره قبور مقبره الشعرا نوشته است:

با کمال تأسف از مزارات شهریاران شعر و ادب فارسی مثل خاقانی شروانی، اسدی طوسی، ظهیر فاریابی، مجیرالدین بیلقانی، حکیم قطران تبریزی، شاهپور بن محمد اشهری سبزواری، خواجه همام تبریزی و… کوچک‌ترین نشانه و اثری نمی‌یابید.

شاعران و بزرگان مدفون در مقبره الشعرا
غم غریبی و غربت چو بر نمی‌تابم / روم به شهر خود و شهریار خود باشم

مقبره الشعرا به‌عنوان یکی از نمادین‌ترین جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی شهرت دارد و محل دفن بزرگان، شعرا و ادبای زیادی است. گفته می‌شود در این مکان بیش از ۴۰۰ تن از افراد نامی دفن شده‌اند. شاعرانی چون اسدی طوسی، قطران تبریزی، خاقانی شروانی، مجیر الدین بیلقانی، ظهیر الدین فاریابی، شاهپور نیشابوری، شمس الدین سجاسی، ذوالفقار شروانی، همام تبریزی، سلمان ساوجی، قطب‌الدین شیرازی، مغربی تبریزی، مانی شیرازی، لسانی شیرازی و شکیبی تبریزی از جمله آن‌ها است. محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار نیز آخرین شاعر نامی است که در سال ۱۳۶۷ در این مقبره به خاک سپرده شده است و قبر وی در داخل فضای اصلی آرامگاه قرار دارد.
در مقبره الشعرا افرادی چون اسدی طوسی، خاقانی شروانی و شهریار دفن شده‌اند

از دیگر افرادی که در مقبره الشعرا به خاک سپرده شده‌اند، می‌توان به مجذوب علی شاه، عزیز خان مکری، هفت خواهران، امیر عبدالغفار، میرزا شفیع مستوفی، سهراب، پیر باب، امام طالحه، پیر محمد مشهور به پیر ممد، معین الدین صفار، کمال الدین عبد القادر نخجوانی، حافظ حسین زال، عبدالرحیم خلوتی و افراد معاصری چون دکتر مهدی روشن ضمیر، دکتر محمود پدیده، استاد جواد آذر، استاد میرزا طاهر خوش‌نویس تبریزی، محمود ملماسی، سید یوسف نجمی و استاد علی حریرچی می‌توان اشاره کرد.

یادبود مقبره الشعرا
در دهه ۵۰ به یاد نام و خاطره بزرگان مدفون در مقبره الشعرا یادبود فعلی ساخته شد. در شهریور ماه ۱۳۵۰ آگهی دعوت به مسابقه طرح یاد بود مقبره الشعرا از سوی انجمن آثار تاریخی ایران و ادارات فرهنگ و هنر وقت به روزنامه‌های کیهان و اطلاعات و مجله یغما فرستاده شد و از میان طرح‌های ارسالی، طرح پیشنهادی غلامرضا فرزانمهر انتخاب و عملیات عمرانی آن آغاز شد.

عملیات ساخت این بنای معروف تا پس از انقلاب ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۳۶۷ افتتاح شد. در سال‌های اخیر جهت اجرای طرح توسعه آن، اطراف بنا حفاری شد و کارگاه‌های ساختمانی در اطراف آن ایجاد شدند. در حال حاضر، بعد از چندین سال، این پروژه به اتمام نرسیده و ناقص باقی مانده و بر چهره و سیمای این یادبود ارزشمند اثر گذاشته است.
معماری مقبره الشعرا
معماری مقبره الشعرا بسیار زیبا و چشم‌نواز است. طاق‌های در هم تنیده شده و عظمت این بنا در اولین ورود شما را مات و مبهوت خواهد کرد. در ساخت این یادبود ترکیبی از معماری سنتی و مدرن است. ارتفاع این بنا ۳۰ متر بوده و پوشش بیرونی آن بتونی و لایه زیرین فلزی است. فضای اصلی مقبره الشعرا یک اتاق بسیار بزرگ است که چندین اتاق کوچک در اطراف آن قرار دارد. بر دیوارهای این فضا اشعار شاعرانی که در این مقبره دفن شده‌اند و تابلوهای عکس و خطاطی به چشم می‌خورد. بخش‌های اداری، فروشگاه کتاب و صنایع دستی و… سایر بخش‌های تشکیل دهنده این بنا هستند.
مقبره الشعرا کجاست؟

مقبره الشعرا در محله سرخاب تبریز واقع شده است و می‌توانید آن را در نزدیکی تکیه حیدر، در ضلع شرقی بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی ببینید.
مسیر دسترسی مقبره الشعرا

برای رفتن به مقبره الشعرا به میدان منجم تبریز بروید. از طریق این میدان به‌راحتی به خیابان ثقه الاسلام دسترسی پیدا خواهید کرد. با رفتن به بلوار ۲۹ بهمن و سپس خیابان امام خمینی و بعد از گذر از مسجد کبود به خیابان ثقه الاسلام می‌رسید.

آدرس مقبره الشعرا تبریز: محله ششگلان، خیابان ثقه الاسلام، تقاطع عارف، تکیه حیدر، در کنار بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی (مشاهده روی نقشه)

ساعات بازدید مقبره الشعرا تبریز

بازدید از مقبره الشعرا از ساعت ۸:۳۰ صبح تا ۱۸ امکان‌پذیر است؛ اما از آنجایی که این بنا در حال مرمت و بازسازی است پیش از رفتن به این مکان از باز بودن آن اطمینان حاصل کنید.
جاهای دیدنی اطراف مقبره الشعرا

شهر تبریز پر از جاذبه‌های دیدنی و تماشایی است که دیدن همه آن‌ها چندین روز زمان می‌برد. پیشنهاد می‌کنیم که برنامه سفرتان را به شهر اولین‌ها به‌نحوی برنامه‌ریزی کنید که فرصت بازدید از بیشتر مکان‌های دیدنی این شهر را داشته باشید.

در نزدیکی مقبره الشعرا و در واقع در محله سرخاب دیدنی‌های چون سرخاب قاپیسی یا دروازه سرخاب، بقعه سیدحمزه متعلق به قرن هشت هجری قمری، امامزاده سید حمزه با دیوارهای مزین به نقاشی‌هایی از دوران قاجار قرار دارند که بعد از بازدید از مقبره الشعرا می‌توانید از آن‌ها دیدن کنید. همچنین در جوار بقعه سید حمزه چندین مزار دیگر نیز وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به مزار میرزا محمد ابراهیم ظهیرالدین، میرزا عیسی قائم مقام، سردار کل عزیزخان مکری و شهید ثقه الاسلام اشاره کرد.